Poetins gezag onder zijn bondgenoten smelt weg
Met zijn oorlog in Oekraïne heeft Rusland zijn positie als leidende kracht van voormalige Sovjet-deelstaten verzwakt.
Het was een pijnlijke scène, aan het eind van de vergadering van de CSTO, de Collective Security Treaty Organization, vaak omschreven als het Russische alternatief voor de Navo. De voorzitter, Armenië’s premier Nikol Pasjinjan, legde zijn pen op tafel, en weigerde zijn handtekening te zetten onder een slotverklaring. Hij bedankte de aanwezigen voor hun aanwezigheid, en stond op, tot zichtbare ontsteltenis van de Wit-Russische president Loekasjenko.
Hoe de Russische president Poetin erbij keek is op het filmpje op sociale media niet te zien. Maar blij zal hij niet zijn geweest, ook niet met de demonstraties buiten het gebouw in de Armeense hoofdstad Jerevan. Oekraïners betoogden tegen de oorlog, en Armeniërs tegen de CSTO. Waarom heeft dit door Rusland gedomineerde bondgenootschap dit najaar niet ingegrepen, toen Azerbeidzjan Armenië aanviel in de betwiste regio Nagorno Karabach? Dat was ook de vraag van de Armeense premier, en daarom weigerde hij zijn handtekening onder de in zijn ogen slappe slotverklaring.
Amerikaanse wapens
Artikel 4 van het CSTO-verdrag bepaalt dat de zeven CSTO-lidstaten (zie kaart) elkaar militair bijstaan in geval van agressie. Tot zover het papier. In de praktijk stuurde het bondgenootschap slechts waarnemers: sommige CSTO-lidstaten sympathiseren nu eenmaal meer met buitenstaander Azerbeidzjan dan met bondgenoot Armenië. Waarnemers stuurde de Europese Unie ook, en bemiddelaars bovendien. En zelfs Amerikaanse wapens kan Armenië wel krijgen, suggereerde de bezoekende Nancy Pelosi, voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden.
In september stond de CSTO ook goeddeels aan de zijlijn toen ‘bondgenoten’ Kirgizië en Tadzjikistan met elkaar in gevecht raakten over slepende grensgeschillen. Een geplande oefening van CSTO-troepen in Kirgizië kon niet doorgaan, omdat het land geen Tadzjiekse troepen over de vloer wilde.
Tirade
Ook de Tadzjiekse president, Emomali Rachmon, betreurt het gebrek aan leiderschap van het land dat de boel bij elkaar zou moeten houden: Rusland. Tijdens een bezoek van president Poetin in oktober ging Rachmon los in een minutenlange tirade. ‘Respect’, eiste Rachmon van zijn Russische ambtgenoot. Hij is het beu dat Moskou, net als in Sovjet-tijden, zijn land behandelt als deel van een verre uithoek, Centraal-Azië, en niet als volwaardig land met een eigen identiteit.
De Armeense premier Pasinjan en de Tadzjiekse president Rachmon zijn niet de eerste regeringsleiders binnen de CSTO die Poetin openlijk de mantel hebben uitgeveegd. In juni ging president Kassim-Jomart Tokajev van Kazachstan hun voor. Op een bijeenkomst in Sint Petersburg gaf Tokajev Poetin te verstaan dat hij niet meeging in diens plannen met de Oekraïense provincies Loegansk en Donetsk – die Rusland op dat moment nog niet had geannexeerd, maar had erkend als ‘onafhankelijke staten’. Nee, zei Tokajev, Loegansk, Donetsk, en ook het Georgische Zuid-Ossetië en Abchazië, zijn ‘quasi-territoriale staten’, die erkennen we niet.
Oekraïne-Georgië-scenario
Voor die weigering had Tokajev een goede reden. Kazachstan kent een aanzienlijke Russische minderheid. Toen Poetin in 2014 Kazachstan een kunstmatige staat noemde, vreesden velen een scenario dat zich eerder in Georgië had voltrokken, en nu in Oekraïne: Russisch ingrijpen met als smoes dat het etnische verwanten komt redden. Wat Tokajevs assertiviteit nog opmerkelijker maakte, was dat CSTO-troepen onder Russische leiding hem in januari nog hielpen met het bedwingen van een opstand in zijn land.
Maar dat was voor de inval in Oekraïne. Die wekt weinig bijval, en veel zorgen in de CSTO. Poetins trouwste bondgenoot, de Wit-Russische president Loekasjenko, legde deze week een rechtstreeks verband tussen het verloop van de oorlog in Oekraïne en de CSTO. “Als Rusland wint, dan blijft de CSTO overeind, maar als Rusland, God verhoede het, verliest, dan zal de CSTO uiteenvallen.”
Lees ook:
Poetin krijgt nul op rekest van bondgenoot Kazachstan
De presidenten van Rusland en Kazachstan liggen overhoop over de oorlog in Oekraïne. Zijn de twee landen nog wel bondgenoten?