Dit stukje hoeft gelukkig niet zo goed te zijn. Ik ben maar een invalkracht, uw vaste columnist is even op vakantie. Ik mag schrijven waarover ik wil (behalve over m’n laatste boek, zei de redacteur). En dan krijg ik er ook nog eens voor betaald.
Het enige probleem is dat ik te hard mijn best zal doen. Wat dus onnodig is, maar de prestaties van dit stukje zullen gemeten worden. En hoewel ik niet op die leescijfers zal worden afgerekend, ga ik ze straks toch bekijken, nerveus als een puber die wacht op een examenuitslag.
We leven nu eenmaal in een maatschappij waarin we eigenwaarde en de zin van het bestaan laten afhangen van cijfers, toetsen en prestatie-indicatoren. We tellen te veel en luisteren te weinig.
Zouden we wel luisteren, dan hoorden we de oren van de hele samenleving suizen. Van thuiszorgmedewerkers die stipt zes minuten krijgen voor een standaardhandeling, zoals de ogen druppelen van een mens. Tot aan rechtbanken die worden betaald op basis van afgehandelde zaak. Thuis op Instagram en TikTok blijven de tellertjes doorlopen, dus staan we ‘altijd aan’.
Ook in mijn hoofd is zo’n klein Matthijsje gekropen: een interne cijferstreber die me tot het uiterste drijft. Die me een minder leuk mens maakt, me laat snauwen naar mensen op het fietspad. En die mensen op dat fietspad snauwen trouwens ook vaker naar mij.
Want ik ben niet de enige. Universitair docenten, verpleegkundigen, politiemensen, kunstenaars, postsorteerders, Tweede Kamerleden: ze laten zich allemaal opjagen door de cijfers, ze weten dat, maar zijn te perfectionistisch, te bang of te plichtsgetrouw om er mee te stoppen.
Laatst hield ik een praatje in een zaaltje met rechters. Ik had het uiteraard te goed voorbereid. Had stukken van journalist Marc Chavannes gelezen, over de ongezond hoge werkdruk van rechters. Die werkdruk leek me fnuikend, niet alleen voor hun persoonlijk leven, ook voor het recht zelf.
Ik riep dus op tot een staking, tot mijn schrik reageerden ze best enthousiast. Maar staken deden ze niet. Veel te gedreven mensen, vermoed ik. Of te veel Matthijsjes in hun hoofd.
Ik wilde eerst schrijven over geld, dacht dat het daardoor kwam. Geld is belangrijk. Ik had het boek Uitgebuit gelezen, van onderzoekscollectief Investico, over hoe we werknemers uitknijpen, niet in Qatar, maar gewoon thuis. Van Albert Heijn-orderpickers tot post docs op de universiteit (de universiteit is de meest wrede werkgever van Nederland).
De onderzoeksjournalisten van Investico, bekenden ze, leefden ook van gammele contractjes. Ook bij de krant die u nu leest, trouwens, verdienen de flexmensen vaak minder dan vaste mensen, wat onrechtvaardig is; toch ga ik er niet over schrijven.
Niet omdat mopperen op je broodheer onverstandig is – de mijne kan wel wat hebben, gok ik – maar omdat het een onwaarachtig verhaal zou worden. Ik geloof niet meer dat geld het grote probleem is.
Tot voor kort dacht ik: laten we massaal gaan staken, betere arbeidsvoorwaarden eisen, dan komt alles goed. En gelukkig zijn er weer veel stakingen, vrijdag nog bij de Bijenkorf. Mooi. Maar de stress krijg je niet weg met wat extra geld.
Hoe verklaar je anders dat ook mensen met prachtige vaste banen en uiterst tedere bazen zo vaak tegen een muur oplopen? En hoe verklaar je anders – dat is wel het meest beschamende – dat mensen die niet eens hoeven werken, zoals kinderen, steeds meer stress hebben? Van de meisjes uit groep 8 heeft inmiddels 33 procent emotionele problemen, las ik in recent onderzoek. De werkdruk die kinderen ervaren is de laatste tien jaar verdubbeld. Kínderen!
Vaste contracten zullen hen niet helpen. En in die leslokalen staan ook geen Matthijzen te tieren aan wie we de zonde van de hele wereld kunnen ophangen. Grote Matthijs was slechts de belichaming van de meetcultuur. En vermoedelijk de allerhardste tiran voor zichzelf. Boeman en zondebok tegelijk.
Nu hij weg is, blijken de kleine Matthijsjes er gewoon nog te zijn, hebben de kinderen nog steeds buikpijn van TikTok en de toets van morgen, zijn de straten nog vol opgefokten.
Niet Matthijs maar de tijd is ziekmakend. We zijn gaan geloven dat onze eigenwaarde en de zin van ons bestaan afhangt van meetbare resultaten. En zo voeden we kennelijk ook onze kinderen op: om een Matthijsje te zijn voor zichzelf.
Er moet een algeheel verbod op het meten van prestaties komen.