Direct naar artikelinhoud
Biblebelt

Heeft geweld tegen Kick Out Zwarte Piet in Staphorst te maken met orthodoxie?

Kerkgangers komen aan bij de Hersteld Hervormde Kerk in Staphorst.Beeld ANP / Piroschka van de Wouw

Nergens was het verzet tegen Kick Out Zwarte Piet zo gewelddadig als vorig weekeinde in het christelijke Staphorst. Is er een verband tussen dit protest en het orthodoxe karakter van dit dorp?

Wetenschappers buigen zich zaterdag op een conferentie in Gouda over wantrouwen en complotdenken op de Biblebelt. Vorige week werden in het christelijke Staphorst actievoerders tegen Zwarte Piet belaagd en bedreigd.

De voorbeelden worden ons op een presenteerblaadje aangereikt, dacht hoogleraar religiegeschiedenis Fred van Lieburg toen hij de beelden zag uit Staphorst. Demonstranten tegen Zwarte Piet bij het Sinterklaasfeest in Staphorst werden met geweld tegengehouden door ‘relschoppers’, de term die minister van justitie Dilan Yesilgöz deze week in de Tweede Kamer gebruikte.

Protesten tegen Zwarte Piet stuiten overal op weerstand, maar nog niet eerder liep het zo uit de hand. Dat het verzet in Staphorst zo fel was, heeft volgens Van Lieburg indirect te maken met het karakter van Staphorst, waar SGP en ChristenUnie de grootste partijen zijn.

“Dit zegt wel iets over de sentimenten in de Biblebelt”, zegt Van Lieburg, ook voorzitter van het Dutch Biblebelt Network, dat de conferentie over dit thema heeft georganiseerd. Hij plaatst de rellen in de protesttraditie van Staphorst. Er is ook fel verzet tegen de stikstofplannen van het kabinet, en orthodoxe kerken weken tijdens de coronapandemie af van dringende adviezen met weinig mensen samen te komen.

Die ‘geest van verzet’ is volgens de hoogleraar aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam, ingegeven door de wens de christelijke identiteit van het dorp te behouden. Wantrouwen tegen de buitenwereld ziet hij ook elders. “Maar dat wordt hier verbonden met religieuze beelden van toenemende vervreemding, van een cultuuroorlog, van de eindtijd”, zegt Van Lieburg.

Christelijke moraal

Deze opvatting vindt bij dominees in Staphorst geen weerklank. Desiree Prins-van den Bosch, predikant in de hervormde PKN-gemeente De Rank, ziet de link met religie niet. Of het moet zijn dat mensen van buiten zich afvragen hoe het geweld valt te rijmen met een christelijke moraal van naastenliefde. “Dat die vraag altijd aan ons wordt gesteld, is het kruis dat Staphorst moet dragen”, verzucht ze. “In geen enkel dorp wordt de dominee gebeld bij rellen.”

Ook volgens haar collega H.J. van Marle, predikant in de behoudende Hersteld Hervormde Kerk, hebben de rellen niks te maken met het behoud van de traditie. De gemeente Staphorst heeft Sint tot de jaren negentig buiten de dorpsgrenzen gehouden en orthodoxe protestanten vieren het sinterklaasfeest ook nu niet. Vanwege de roomse achtergrond maar vooral, zegt Van Marle, doordat Sinterklaas met zijn pretentie iedereen te kennen doet alsof hij God zelf is.

Op een foto van de intocht heeft Van Marle geen leden van zijn gemeente gezien. Bij de relschoppers ook niet, maar de predikant sluit niet uit dat er wel jongeren uit zijn kerk zijn geweest, al was het maar om te kijken.

Bemoei je met je eigen zaken

Het verzet tegen de demonstranten verklaart Van Marle uit het toenemende verschil tussen stad en platteland, zoals ook Johan Remkes dat in zijn stikstofadvies benoemde. “Er kan het gevoel heersen dat vanuit het westen van het land de wil wordt opgelegd. Laat ons met rust, bemoei je met je eigen zaken, dat is wat de mensen hier zeggen.”

Of de dominee dat begrijpt? “Laat ik zeggen: ik begrijp ook niet wat deze mensen hier komen doen. Je moet je aanpassen aan de bewoners, het is hún dorp. Als je hier komt om de lakens uit te delen, heb je een probleem. Ik geef ze daar gelijk in en dat heeft niks met godsdienst te maken.”

Van Marle vreest bovendien dat de polarisatie tussen stad en dorp alleen maar groter wordt door deze actie van Kick Out Zwarte Piet. “Als je dit zo scherp neerzet, door hier te komen demonstreren, wordt de verdraagzaamheid van de Staphorsters alleen maar minder”, verwacht hij.

Een ticket voor afgehaaktheid

Cultuurhistoricus René Cuperus weet wel zeker dat door dit soort acties tegen Zwarte Piet de tegenstellingen alleen maar toenemen. Tussen stad en platteland, tussen nieuwkomers en autochtonen, tussen hoger- en lager opgeleiden. Aan dat rijtje voegt hij ook scheidslijnen tussen christenen en niet-christenen toe: “Net als plattelanders hebben christenen het gevoel dat er geen respect meer is voor hun geschiedenis.”

“Dit was uitlokking”, zegt Cuperus over de demonstratie die Kick Out Zwarte Piet wilde houden. “Er zijn nog een paar bastions waar Zwarte Piet heftig verdedigd wordt. En uitgerekend daar ga je naartoe. Je weet wat ervan komt, het is vragen om gedoe.”

Samen met Josse de Voogd stelde Cuperus De Atlas van Afgehaakt Nederland samen. Die sociale kaart van Nederland is opgedeeld in mensen die zich verbonden voelen met het politiek-maatschappelijk systeem, en aan de andere kant de afhakers. Daaronder verstaan de auteurs mensen die het vertrouwen in de overheid, de politiek en in andere mensen hebben verloren.

De Biblebelt was altijd onderdeel van dat gevestigde systeem, met werk en welvaart, zorg voor elkaar, en een hoge opkomst bij de verkiezingen. “Ze waren aangehaakt, maar door dit soort bemoeizuchtige acties van buitenaf tegen Zwarte Piet worden ze tot opstandige afgehaakten gemaakt”, zegt Cuperus. “In Staphorst telt het dubbel. Mensen voelen zich onbegrepen en niet gerespecteerd. Als christen, als plattelander, als boer en ook nog als vervuilende ondernemer. Alles is fout wat ze doen, in de ogen van de grootstedelijke elite. Dat is een recept voor afhaken.”

Een auto met anti-zwartepietdemonstranten werd in Staphorst tegengehouden en besmeurd. Enkele omstanders intimideerden de inzittenden terwijl de politie de auto afschermde.Beeld Herman Engbers

Lees ook:

Burgemeester Staphorst: Anderen moeten oordelen over besluit om demonstratie af te gelasten

Meerdere onderzoeken zijn aangekondigd naar de afgelaste demonstratie van Kick Out Zwarte Piet in Staphorst afgelopen zaterdag. Burgemeester Jan ten Kate laat het aan anderen om te oordelen over zijn besluit om de demonstratie niet door te laten gaan.

De seculiere meerderheid en orthodoxe gelovigen begrijpen niks van elkaar

De spanning tussen orthodoxe religieuze minderheden en de liberale meerderheid groeit. Moeten we daar maar mee leren leven? Deskundigen op het gebied van religie en maatschappij geven antwoord op die vraag.