In Rusland herleeft de Sovjettijd en zijn rappers nu ‘buitenlands agent’

De Russische media zijn vol van wat niet hardop mag worden uitgesproken en dat begint steeds groteskere vormen aan te nemen. Toen popzangeres Zivert zopas op de muziekzender Muz-TV een uit 2004 daterend lied zong, ontdekten oplettende luisteraars dat de woorden ‘oorlog’ en ‘vrede’ botweg uit de tekst waren verwijderd. ‘Wij stemmen voor ..., maar ... is weer in de mode’, klonk het.

Op een andere zender, TNT, bleek eveneens het woord ‘oorlog’ zorgvuldig weggesneden uit een songtekst, weer in de kennelijke hoop dat niemand dat zou opvallen.

Het werd een klein schandaal, dat zelfs staatspersbureau TASS – dat conform de geldende regels altijd trouw spreekt van een ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne , geen ‘oorlog’ – niet vermocht te negeren. TASS vroeg de Russische mediawaakhond Roskomnadzor om commentaar. Daar bezwoer men dat er geen voorschrift was uitgegaan. ‘We hebben geen lijst van verboden woorden’, zei bestuurder Vadim Soebbotin kortaf. ‘Behalve dan van woorden die in de media niet genoemd mogen worden. Maar dat gaat om schuttingtaal.’

Sovjettijd

Hoe het zij, het ‘retoucheren’ van liedteksten in de ether is een vorm van censuur die Rusland lang niet meer heeft gezien. In de Sovjettijd zat op elke redactie nog een echte censor, een mens (meestal een man) van vlees en bloed, die alle voor publicatie beoogde teksten minutieus bestudeerde en al dan niet het groene licht gaf. Censuur was overal, in de pers, op radio en televisie. Boeken konden niet verschijnen, onwelgevallige films kwamen ‘op de plank’ terecht.

Aan al die praktijken kwam eind jaren tachtig, zo leek het, een definitief einde. De censuur werd door de in 1993 aangenomen Grondwet verboden.

De voorbije twintig jaar zijn onafhankelijke media in Rusland stelselmatig in het defensief gedrongen, overgenomen door de staat, opgeheven, vervolgd, hun websites ontoegankelijk gemaakt door datzelfde Roskomnadzor. Dit jaar volgde de genadeklap. Nog resterende vrije media werden tot ‘buitenlands agent’ verklaard of geliquideerd. Sommige zetten hun werk voort vanuit het buitenland.

Zelfcensuur

Daar nemen ze uiteraard geen blad voor de mond, in tegenstelling tot de Russische staatsmedia, voor wie zelfcensuur al decennia lang een tweede natuur is. De hoofdredacteur van televisiezender RT, Margarita Simonjan, vindt dat overigens niet ver genoeg gaan en pleit voor een formele terugkeer van de censuur en wijziging van de Grondwet.

De Russische overheid doet er alles aan het taalgebruik over zaken betreffende oorlog en vrede waar mogelijk aan banden te leggen. In de media, in kunst en cultuur. Met als gevolg dat diverse populaire zangers en groepen, niet van zins de kaken op elkaar te houden, op een zwarte lijst zijn geplaatst en optredens binnen de landsgrenzen verder wel kunnen vergeten.

En dus vieren rocksterren als Zemfira of Maksim Pokrovski (tegen wie een onderzoek loopt wegens ‘extremisme’) en rappers als Oxxxymiron en Noize MC (beiden gebrandmerkt als ‘buitenlands agent’) nu triomfen voor Russischtalig publiek in het buitenland. Hetzelfde geldt voor de populaire komiek Maksim Galkin, die met zijn politieke satire buiten Rusland volle zalen trekt. Ook hij mag zich inmiddels ‘buitenlands agent’ noemen.

‘Verraders’

Voor de Russische media bestaan deze grote namen niet meer. Hooguit worden ze in talkshows met gespeelde verachting aangemerkt als ‘verraders’, net als talrijke auteurs, journalisten, acteurs en actrices of gewoon mannen die het land zijn ontvlucht om aan mobilisatie te ontkomen. Hun plaatsen zijn ingenomen door artiesten die zich ongegeneerd laten inzetten voor patriottische projecten.

Zoals de 32-jarige zanger Jaroslav Dronov (artiestennaam Shaman), wiens weinig indrukwekkende carrière dit jaar geheel onverwacht een enorme vlucht nam met patriottische megahits als ‘Ik ben een Rus’ en ‘Laten we opstaan’. Die laatste clip, gewijd aan de nagedachtenis van gevallen soldaten, werd in zijn geheel getoond in de belangrijkste politieke show op televisie, een unicum. ‘Niet alleen aan het front is er grote behoefte aan medeleven en een gevoel van trots voor de zoveelste missie van Rusland, het denazificeren van Europa’, verklaarde presentator Dmitri Kiseljov zijn besluit. ‘Luistert u’.

Geert Groot Koerkamp is correspondent in Moskou.