Nieuw stikstofplan is minder explosief: ‘Het kabinet dreigt niet met duidelijke sancties of onteigening’

De vorige Kamerbrief van minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) over de stikstofaanpak vormde het begin van een golf aan nieuwe boerenprotesten. Verwacht je op de brief van vandaag weer zulke heftige reacties?

‘Minder, denk ik. Het kabinet dreigt vooralsnog niet met keiharde deadlines of dwang. Een deel van het nieuws is bovendien al uitgelekt. Daar hebben de boeren redelijk rustig op gereageerd.’

Wat is er dan al bekend over de nieuwe plannen?

‘Het kabinet wil het komend jaar twee- tot drieduizend boerenbedrijven uitkopen die dicht bij beschermde natuurgebieden zitten of veel stikstof uitstoten. Als deze piekbelasters stoppen, krijgen ze 120 procent van hun bedrijfswaarde uitgekeerd – dus 20 procent meer dan hun grond en gebouwen waard zijn. Voorwaarde is dat ze dan wel echt helemaal stoppen met hun bedrijf.

‘De overheid publiceert geen lijst van deze boerenbedrijven. Dat zou alleen maar ophef geven. Ze maakt enkel de criteria van de stoppersregeling bekend. Boeren kunnen dan vanaf april volgend jaar zelf kijken of ze daaraan voldoen.

‘Daarnaast gaat het Rijk ook actief boeren benaderen. Er komt een taskforce die piekbelasters zelf gaat vragen of ze mee willen doen aan de regeling. Dat gebeurt allemaal vrijwillig: als boeren niet mee willen doen, worden ze niet direct onteigend.’

Wat maakt het kabinet vandaag nog meer bekend?

‘Vandaag komen in totaal vier brieven: twee van minister Van der Wal, een van minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) en een van minister Piet Adema (Landbouw).

‘Minister Van der Wal heeft dit voorjaar het Nationaal Programma Landelijk Gebied gepresenteerd. Daarin wordt per regio gekeken hoe de klimaat-, milieu- en stikstofdoelen voor 2030 gehaald moeten worden. In haar eerste brief van vandaag stelt minister Van der Wal de kaders met doelen en voorwaarden vast voor de gebiedsplannen die de provincies voor 1 juli 2023 moeten maken. De provincies moeten per gebied aangeven welke maatregelen ze zullen nemen om de kabinetsdoelen te bereiken.

‘Die gebiedsplannen worden heel veelomvattend. Ze gaan onder andere over het verlagen van de broeikasgasemissies. Ook de stikstofuitstoot moet overal omlaag. Over vijf jaar wordt bovendien een Europese richtlijn voor waterkwaliteit van kracht, die dezelfde problemen kan veroorzaken als we nu met stikstof hebben. Die problemen wil het kabinet voorkomen. Tot slot moeten de provincies in die gebiedsplannen maatregelen tegen verdroging en dreigend watertekort opnemen.’

Waar gaat de tweede brief van Van der Wal over?

‘Die bevat de reactie van het kabinet op het Porthos-arrest, waarmee de Raad van State begin deze maand de bouwvrijstelling ongeldig verklaarde. De vraag die de minister in deze tweede brief moet beantwoorden, is hoe het nu verder moet met de vergunningverlening voor wegen- en woningbouw en boerenbedrijven die willen uitbreiden.

‘Deze Kamerbrief gaat ook over de controversiële ‘stikstofhandel’: mag je in de ene provincie een boerderij opkopen om in de andere provincie een weg aan te leggen?.’

En de brief van minister Harbers?

‘Die gaat vooral over de verbetering van de bodem- en waterkwaliteit. Een van de onderwerpen van de brief is de vraag hoe Nederland qua waterbeheer moet anticiperen op klimaatverandering. Door de enorme droogte ontstaan problemen met het drinkwater. Doordat er meer stortbuien zijn, is er ook meer overstromingsgevaar, zoals vorige zomer in Limburg.

‘Woensdagavond lekte al uit dat Harbers de grondwaterstand in Nederland wil verhogen. Omdat die te laag is, droogt de bodem uit en klinkt die in, vooral in de veenweiden in het noorden en westen van het land. Dat leidt tot twee problemen. Het eerste is dat inklinkend veen veel broeikasgas uitstoot, terwijl die uitstoot juist omlaag moet om de klimaatdoelen te halen. Ten tweede verzakken tienduizenden huizen die op houten palen zijn gebouwd. Die palen gaan namelijk rotten als ze bij een laag waterpeil boven water komen te staan.’

En de laatste brief?

‘Daarin schetst minister Adema op hoofdlijnen hoe de landbouw van de nabije toekomst eruit moet komen te zien. Wat zijn de perspectieven voor de boeren? Wat kan nog wel? Wat kan straks niet meer? En hoe kunnen boeren dan een verdienmodel behouden?

‘Naar ik begrepen heb, is dit een hoofdlijnenbrief met weinig specifieke maatregelen. In de brief staat naar verluidt in elk geval dat de ‘veedichtheid’ in Nederland op termijn omlaag moet: in bepaalde gebieden mogen straks minder koeien komen te staan. Adema heeft wel gezegd dat hij alles in overleg wil doen. Hij wil voor eind maart een landbouwakkoord sluiten met de boeren en andere partijen die de landbouwprijzen bepalen, zoals FrieslandCampina.’

Komt dit voort uit de adviezen van bemiddelaar Johan Remkes?

‘Die worden in deze brieven meegenomen, ja. Maar het is ook gewoon een voortzetting van beleid dat al voor de zomer is aangekondigd. De stikstofcrisis wordt wel anders aangevlogen nu. Het kabinet wil geen keiharde normen opleggen, omdat dat mensen te veel tegen de haren in strijkt. In plaats daarvan geeft Van der Wal de provincies en de agrarische sector een jaar de tijd om gebiedsvoorstellen in te dienen. Eind volgend jaar zal het kabinet die beoordelen.

‘Als het kabinet dan vindt dat een provincie onvoldoende levert, zullen andere, meer dwingende maatregelen volgen. Er zit dus wel degelijk een stok achter de deur, maar die wordt vandaag waarschijnlijk nog niet concreet gemaakt. Het kabinet is te bang dat mensen hun kont tegen de krib gooien als het nu al gaat dreigen met duidelijke sancties of onteigening.’