De reacties op de presentatie van de ‘Nederlandstalige literaire canon anno 2022’ waren, zoals dat hoort bij zo’n soort ranglijst, luid en veelzijdig. Er klonk verontwaardiging over auteurs of titels die werden gemist en al snel werden er alternatieve canons geopperd. Zo kwam dichter Arnoud van Adrichem met een top honderd van alleen boeken van vrouwelijke auteurs. Natuurlijk koesteren sommige literatuurliefhebbers de ‘dode, witte mannen’ op de lijst, en misten anderen de dichters. Deze nieuwe canon werd samengesteld op basis van een enquête onder meer of minder professionele lezers. Wie hier bezwaar tegen maakt, discussieert niet met een culturele elite, maar met een lezende status quo. En dat is positief: een gesprek over en aanpassing van de canon houdt die levend. Daarom tien discussiepunten met bijbehorende titelsuggesties, om het gesprek levend te houden.
1. Dood zijn is een pre, maar is levend zijn een bezwaar? De 21ste eeuw is nog te versnipperd en te dichtbij om goed te kunnen beoordelen wat er in een canon thuishoort. De gevechtsscène tussen de kater en de pastoor in Van den vos Reynaerde houdt het al ruim driekwart millennium vol. Daarom: Van den vos Reynaerde.
2. Mag een canon ook pedagogische waarde hebben? Vernieuwend zijn, is bepaald geen garantie voor houdbaarheid, maar werken die maatschappelijk een nieuw bewustzijn teweeg hebben gebracht, wil je ‘levend’ houden omdat ze vormend zijn geweest voor wat literatuur vermag. Daarom nog steeds: Multatuli, Max Havelaar.
3. Kan ‘De Grote Drie’ eindelijk afgeschaft? Het risico bij canons is dat die snel terugvallen op geijkte werken. Dat zowel De aanslag als De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch in de top tien van canonieke werken staat, getuigt van een Pavlov-reactie bij het woord canon. Titelsuggestie als tegengif tegen Pavlov: Anton de Kom, Wij slaven van Suriname.
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/data91366960-e4ed59.jpg)
4. Waar blijft de poëzie in de canon? Een merkwaardige paradox: niemand twijfelt aan het belang van gecompliceerde boeken als De Kapellekensbaan van Louis Paul Boon, maar poëzie wordt te moeilijk gevonden. Terwijl er weinig gedichten zijn die zoveel tragiek en spanning herbergen als ‘Het uur U’ van Martinus Nijhoff.
5. Verandert de betekenis van een gecanoniseerd boek door de eeuwen heen? Erasmus is al eeuwenlang geschiedenis. Hij stond symbool voor het open, tolerante Nederland dat nooit heeft bestaan, en was een Europeaan die hiërarchisch denken met venijn en humor belachelijk maakte. Een verhaal waar momenteel grote nood aan is. Titelsuggestie: Lof der zotheid.
6. Is ‘gecanoniseerd’ hetzelfde geworden als ‘populair’? De nieuwe canon bevat veel recente bestsellers. Dat kan bevreemden, maar een bestseller is ook weer niet per definitie verdacht. De hoop dat een recent boek over vijftig jaar ook nog steeds relevant kan zijn, houdt het gesprek over de canon levend. We hopen op Manon Uphoff, Vallen is als vliegen.
7. Is diversiteit een modewoord? Van een bredere blik op het historische spectrum is nog nooit een canon slechter geworden. Je hoeft geen gereformeerd jongetje te zijn om te worstelen met je identiteit. Titelsuggestie: Bea Vianen, Sarnami, hai.
8. Bestaat de canon alleen op papier? De traditie van voorgedragen poëzie gaat nog wel verder terug dan de Reynaert en is nog steeds springlevend. Ook het gesproken woord kan literatuur zijn. Titelsuggestie: Ramsey Nasr, ‘Mi have een droom’.
9. Kunnen boeken in de herkansing? Vrouwelijke schrijvers werden makkelijk terzijde geschoven en waren dus vaak al meteen kansloos om een plek in de canon te veroveren. Er zit niets anders op dan ze te gaan lezen. Bijvoorbeeld: Marianne Philips, Bruiloft in Europa.
10. Moet de canon bepalend zijn voor de leeslijst? Hoewel het nooit kwaad kan kennis te nemen van de boeken die literair-historische status hebben en een titel als Het bittere kruid van Marga Minco dus aanbeveling verdient, blijft een canon vooral levend als je zelf ontdekt wat te lezen.