Van een eensgezinde Europese aanpak is steeds minder sprake

Wat krap drie weken geleden als een radicaal en daadkrachtig medicijn werd gepresenteerd, leek vrijdag te zijn verschrompeld tot een klein pleistertje op een gigantische wond. Van een eensgezinde Europese aanpak is steeds minder sprake.

Tijdens het derde crisisberaad in drie maanden werden de Europese energieministers het in Brussel eens over een drietal maatregelen die de pijn van de hoge energieprijzen voor burgers en kleine bedrijven moeten gaan dempen. Maar de gezamenlijke maatregelen steken schril af ten opzichte van de stappen die in afzonderlijke lidstaten worden genomen.

Het beraad in Brussel had een krachtig signaal aan de buitenwereld moeten afgeven dat de EU-landen de energiecrisis eendrachtig te lijf gaan. Maar op de achtergrond groeide de afgelopen weken vooral de verdeeldheid over wat Europa moet doen, net als wrevel over de gebrekkige Europese solidariteit. Nog voor de maatregelen goed en wel zijn ingevoerd, voelen ze voor veel EU-politici alweer als hopeloos achterhaald.

Poetin en NordStream

Niet in de laatste plaats omdat de bijeenkomst in Brussel op een heikel politiek moment plaatsvond: terwijl in Moskou Vladimir Poetin zijn gevreesde ‘annexatieplannen’ in Oekraïne uiteenzette. Twee dagen eerder hadden explosies bij de gaspijplijnen NordStream 1 en 2 in de Oostzee de Europese landen al doordrongen van hun economische kwetsbaarheid. En de nieuwe, historische hoge inflatiecijfers die vrijdag werden bekendgemaakt, toonden maar eens wat er op het spel staat voor de Europese economie.

Lees ook Poetin heeft nu alle schepen achter zich verbrand

Daarbij kwam dat in de Duitse hoofdstad Berlijn juist op de donderdagavond voorafgaand aan dit nieuwe Europese crisisoverleg een megasteunpakket werd gepresenteerd. Dit zette al bij voorbaat kwaad bloed. Nu de crisis verdiept, begint de ongelijkheid binnen Europa op te vallen – tussen landen die hun burgers en bedrijven fors kunnen stutten, en zij die daar veel minder ruimte op de begroting voor hebben.

Het meest expliciet maakte de vertrekkende Italiaanse premier Mario Draghi dat verwijt, in reactie op de presentatie van het Duitse steunpakket donderdagmiddag. Luttele uren later liet hij een verklaring uitgaan waarin hij benadrukte dat „geen enkele lidstaat dit in zijn eentje kan”, zelfs niet „zij die financieel minder kwetsbaar lijken” – een impliciete sneer naar Berlijn. „We kunnen onszelf niet verdelen volgens onze fiscale speelruimte, we hebben solidariteit nodig”.

Ongekend pakket Berlijn

Het Duitse pakket lijkt in onderdelen wel wat op wat het Nederlandse kabinet vorige week presenteerde, met eveneens een prijsplafond voor de energiekosten van huishoudens. Ongekend is vooral het formaat: de regering van Bondskanselier Olaf Scholz trekt in totaal 200 miljard euro uit voor wat door hemzelf als een „dubbele kaboem” werd omschreven – een knipoog naar een vergelijkbaar steunpakket in de coronacrisis.

Daarbij steekt het pakket maatregelen dat vrijdag in Brussel overeengekomen werd opeens bleekjes af. Daarin zitten onder meer twee heffingen op respectievelijk elektriciteitsproducten en fossiele bedrijven, die in totaal maximaal 140 miljard euro moeten opbrengen. Voor heel Europa.

Bovendien lopen de verschillen in opbrengsten binnen de EU flink uiteen en daarmee ook de som die overheden kunnen gebruiken om hun burgers te compenseren. In theorie zouden EU-landen de komende tijd met elkaar naar een eerlijk verdeelmechanisme moeten zoeken. Maar de details daarvan zijn ook na vrijdag nog allerminst duidelijk.

De Slovaakse premier Eduard Heger luidde in de Financial Times deze week al de noodklok over de sappelende zware industrie in zijn land. „De energiecrisis kan onze economie de nek omdraaien”, aldus Heger die Brussel onder druk zette te zorgen voor meer financiële fondsen. De opbrengst van het vrijdag overeengekomen pakket schatte hij op 100 miljoen, waar het land 24 miljard uitgeeft nodig aan steunpakketten.

En zo groeit binnen Europa de onvrede over gebrekkige solidariteit en de vrees voor scheefgroei. Het verklaart waarom de toon in aanloop naar het energieoverleg in Brussel deze week flink verscherpte. In een gepeperde brief vroegen 15 lidstaten, waaronder Italië en Frankrijk, de Europese Commissie eindelijk haast te maken met een voorstel voor een prijsplafond op de groothandelsmarkt van gas. Dat de commissie in antwoord vooral benadrukte waarom zo’n prijsplafond juist een uitermate slecht idee is, verzuurde de stemming al bij voorbaat.

Verhitte discussie

Tegelijk bleef ook vrijdag, toen energieministers een verhitte discussie voerden over extra maatregelen, onduidelijk op wat voor soort noodgreep de kabaal makende landen nu precies rekenen.

Het vastleggen van één prijs voor de handel in gas, zowel naar de buitenwereld als binnen de EU, is zeer risicovol, benadrukte de Europese Commissie voorafgaand. Onder meer omdat de leveringszekerheid in gevaar komt: schepen varen Europa bijvoorbeeld voorbij. In de praktijk is de kans dat Europa over zou moeten gaan op de rantsoenering van gas volgens EU-ambtenaren dan reëel.

Maar niemand lijkt daar op dit moment serieus in geïnteresseerd. Maar wat moet er dan gebeuren? Ook na vrijdag blijft die vraag in de lucht hangen en kreeg de Commissie voor de zoveelste keer de opdracht er nog eens naar te kijken. Maar Eurocommissaris Kadri Simson (Energie) benadrukte dat een radicale interventie alleen samen kan gaan met „niet onderhandelbare voorwaarden”, waaronder veel forsere, verplichtende besparingen.

Brussel blijft in haar reactie steeds weer de nadruk leggen op besparingen. Maar ook op dat gebied waren de signalen recent niet al te best. Uit een intern overzicht van Brussel bleek deze week dat sommige landen ver achterlopen bij de afgesproken 15 procent. En ook in Duitsland, een van de grootverbruikers van gas in de EU, werken de besparingsmaatregelen onvoldoende.

Lees ook De verdoezelde geopolitieke draai van Giorgia Meloni

Netwerkbeheerder Bundesnetzagentur liet donderdag weten dat de gasconsumptie de vorige, koude week, in plaats van onder juist boven het gemiddelde lag. „Zonder significante besparingen, ook in de particuliere sector, zal het moeilijk zijn om een gastekort in de winter te voorkomen”, aldus de voorzitter van het agentschap, Klaus Müller, donderdag.