Truss ziet zichzelf graag als een nieuwe Thatcher, een leider zonder mededogen

Liz Truss zal voor eeuwig de geschiedenisboeken ingaan als de laatste premier die bij haar ­aan­treden de Queen de hand schudde. Enkele dagen later ­overleed de majesteit. Een causaal verband valt niet uit te sluiten, want Truss heeft een bord voor haar kop ter grootte van Schotland.

De Queen had in haar zeventigjarige vorstinnenloopbaan al heel wat hoogmoedige operette­figuren voorbij zien komen - van de narcistische glijer Blair tot Gordon ‘Buurman Bolderbast’ Brown, van kapitein van de Titanic David Cameron tot de arme Theresa May en ­beroepsclown Boris Johnson - maar Liz Truss kon ze er echt niet meer bij hebben.

Truss ziet zichzelf desondanks graag als een nieuwe Thatcher, zoals trouwens bijna elke ­neoliberaal. Dat betekent vooral dat Truss ­ambieert een leider te zijn zonder mededogen. Iemand die het lijden aan de verkeerde kant van de kloof afdoet als een noodzakelijk offer. ­Iemand die de werkende klasse onder de bus gooit, om het volk vervolgens te trakteren op stevige gaslighting: arme mensen moet je vooral bestempelen als types die ‘kwijlen en wauwelen’ - dixit Thatcher.

De rijken anderzijds krijgen volgens het beproefde recept van trickle-down economics belastingvoordelen, want ‘dan sijpelt de welvaart vanzelf door naar de onderklasse.’ Truss zei het echt. Misschien was dit wat ze aan de Queen had verteld, waarna die had besloten dat het hoog tijd was voor een laatste ademtocht om aan de aanstaande klucht te ontsnappen. Truss ging desondanks aan de slag met het recept dat al zoveel schade had aangericht.

Alleen: je kunt mensen best lang voor de gek houden. Al bijna een halve eeuw om precies te zijn. Maar uiteindelijk komt er een moment waarop ze er niet meer in trappen. Dat moment is aangebroken. Labour staat inmiddels op een hysterische 33 procent voorsprong in de peilingen. Zelfs de door Truss en consorten tot heilig ­verklaarde financiële markten sloegen op tilt. Het IMF stuurde een zeldzame waarschuwing uit, dat Truss’ beleid averechts zou gaan werken en de ongelijkheid alleen maar zou vergroten.

Truss’ reactie: ze houdt koppig vast aan haar beleid. In Basil Fawlty-stijl: niets aan de hand, alles onder controle, don’t mention the war. Je zou er wanhopig van kunnen worden, maar eigenlijk ben ik momenteel juist hoopvol. Omdat steeds meer mensen zich niet meer laten bedonderen. Niet alleen in Groot Brittannië, ook op het vasteland van Europa openbaren de beperkingen van de heilige markt zich steeds duidelijker.

Niet lang geleden werden energiereuzen die woekerwinsten maken en onrechtmatige prijsverhogingen doorvoeren gezien als incidenten, als huftergedrag dat de uitzondering was op de regel. Maar een pandemie, een oorlog, energiecrisis en inflatiecrisis verder beginnen velen de verbanden te leggen. Dit zijn geen incidenten. Wij hebben de fundamenten van onze samen­leving, van onze publieke sfeer, van het collectief, volledig uitgehold.

Langzaam rekent men nu af met politici die de samenleving willen runnen als de manager van een bv. Het besef daalt in: misschien is het toch niet zo’n slecht idee om het na meer dan veertig jaar trickle down economics eens over een radicaal andere boeg te gooien.

Johan Fretz is schrijver en theatermaker. Hij schrijft elke zaterdag een column voor Het Parool.