Lula koerst af op de ultieme vernedering van Bolsonaro

‘We zijn nog maar één stap verwijderd van een zege op 2 oktober!’ Op een verkiezingsbijeenkomst in een evenementenhal in São Paulo deze week klinkt presidentskandidaat Lula volkomen zeker van zijn zaak. ‘Er ontbreekt nog slechts een klein stukje!’ roept Luiz Inácio Lula da Silva (76) naar de volle zaal. Op de achtergrond knippert een tekst in rood en wit, de kleuren van de Braziliaanse arbeiderspartij PT: ‘Stem met liefde.’

De charismatische en ondanks zijn hoge leeftijd nog energiek ogende Lula roept bij veel Brazilianen heimwee op naar de eerste keer dat hij president was, van 2003 tot en met 2010. De linkse leider gold als klassiek volksverheffer. Met steunpakketten bood hij miljoenen mensen bestaanszekerheid en onder zijn bewind bloeide de Braziliaanse economie als nooit tevoren en nooit erna.

Het liefst zou de Lula, wiens baard wel wat dunner en witter is dan elf jaar geleden, de verkiezingen in één keer winnen door komende zondag een absolute meerderheid te halen in de eerste ronde van de strijd tussen de twee mastodonten van de Braziliaanse politiek. Dat zou de ultieme vernedering betekenen voor zijn opponent, de zittende radicaal-rechtse president Jair Bolsonaro (67), die de afgelopen vier jaar aan het roer stond van het grootste land van Zuid Amerika, terwijl Lula een gevangenisstraf uitzat wegens corruptie.

Regenwoud

Bolsonaro beloofde in 2018 zijn land terug te leiden naar traditionele christelijke waarden, het bedrijfsleven ruim baan te bieden, criminelen uit te roeien en corruptie genadeloos te bestrijden. Hij overgoot dit recept met een sausje van vrouwonvriendelijkheid, anti-lhbti-retoriek en het weghonen van zorgen om het klimaat en de rol van het grotendeels in Brazilië gelegen Amazoneregenwoud daarin. Nu, vier jaar later, is het residu van Bolsonaro’s presidentschap vooral zijn stellig volgehouden ontkenning van de ernst van het coronavirus, met honderdduizenden doden als gevolg.

Volgens de meest recente peilingen is Lula’s voorsprong riant, maar voor een overwinning in de eerste ronde nét niet groot genoeg. Lula koerst af op 47 procent van de stemmen, tegenover 37 procent voor Bolsonaro. Komt het tot een tweede ronde, op 30 oktober, dan krijgt Lula volgens de peilingen het grootste deel van de stemmen die in de eerste ronde naar de gematigd linkse Ciro Gomes gaan, waardoor hij uitkomt rond de 53 procent.

Toen Lula eind 2010 afzwaaide had hij ongekend hoge populariteitscijfers, maar aan die heldenstatus leek definitief een einde te zijn gekomen toen rechter en zelfbenoemd corruptiebestrijder Sergio Moro hem in 2017 veroordeelde in Operatie Wasstraat, het grootste anticorruptieonderzoek in de Braziliaanse geschiedenis. Volgens Moro had de president een villa aan zee gekregen van het bouwbedrijf OAS in ruil voor contracten voor het Braziliaanse staatsoliebedrijf Petrobras. Lula verdween in 2018 in de gevangenis, in principe voor twaalf jaar. Naar Lula’s verweer dat Moro bezig was aan een politieke kruistocht luisterden toen alleen zijn trouwe aanhangers.

U-bocht

Maar nog geen jaar later leek het alsof men in de regiekamer van de wereldpolitiek had besloten dat de serie genaamd Lula toch nog een derde seizoen moest krijgen en maakte het narratief een U-bocht: de als held gevierde Moro werd onder Bolsonaro minister van Justitie, maar journalisten openbaarden appjes waaruit bleek dat hij als rechter intensief contact had onderhouden met Lula’s aanklagers, én dat Moro’s strijd tegen Lula wel degelijk politiek gemotiveerd was geweest.

Hoewel zijn onschuld niet is bewezen – Lula en zijn partij speelde zonder twijfel een hoofdrol in het corruptieschandaal – werd Lula’s strafblad nietig verklaard en stond niets een nieuwe gooi naar het presidentschap nog in de weg. Kijkend naar peilingen was Bolsonaro min of meer kansloos vanaf het moment dat Lula via de gevangenisdeur de politieke arena kwam binnenwandelen. Voor de zittende president had het moment, april 2021, niet slechter kunnen zijn. De pandemie was op zijn hoogtepunt, miljoenen mensen hadden hun baan verloren en arme Brazilianen leden voor het eerst in decennia weer honger.

Bolsonaro’s politiek was, kortom, al bezig zich tegen hem te keren toen er een politicus opstond die de ideale anti-Bolsonaro was. Vanaf dat moment woelde de president verwoed in de trukendoos van Trump: hij trok het digitale stemsysteem in twijfel, riep de bevolking op om rechters aan te vallen en dreigt de verkiezingsuitslag in het geval dat hij verliest ongeldig te verklaren. Volgens persbureau Reuters hebben Amerikaanse Congresleden Lula daarom toegezegd diens verkiezingswinst, als die er komt, zo snel mogelijk te erkennen.

Evangelische kerken

Lula dankt zijn opmars niet alleen aan het falen van Bolsonaro. Hij heeft het ook slim aangepakt. In plaats van zoals vroeger een uiterst linkse koers te varen, probeerde hij het wat desolate politieke midden van zijn land voor zich te winnen. Hij strikte de centrum-rechtse Geraldo Alckmin, tot voor kort een van Lula’s politieke vijanden, als running mate, en zocht zelfs contact met de leden van de aartsconservatieve evangelische kerken die Bolsonaro vier jaar geleden naar de overwinning hielpen.

En zo zijn de verkiezingen in Brazilië het volgende deel van de wereldwijd gevoerde reeks politieke veldslagen tussen het deel van de bevolking dat nog gelooft in een toekomst voor democratisch bestuur en het deel dat zwicht voor democratisch gekozen leiders die flirten met een autoritair bestel. Of zoals Lula het afgelopen zomer tijdens zijn campagnetour verwoordde: ‘Het gaat tussen democratie en barbarij.’