Direct naar artikelinhoud
Analyse

Brussel waarschuwt voor politieke gevolgen als er een maximumprijs komt voor gas

Vijftien Europese ministers voor Energie, onder wie de Fransman, de Italiaan, de Pool en de Belg, gaan vrijdag ‘met ratels en megafoon’ een algehele prijslimiet eisen voor gas. Europees Commissaris Kadri Simson (Energie) zal antwoorden dat zo’n plafonnering een politieke prijs vergt: centrale inkoop, distributie en rantsoenering van gas in de EU. Oftewel: een soort GazBrus.

De Duitse minister Robert Habeck in gesprek met zijn Nederlandse collega Rob Jetten, op een bijeenkomst van EU-ministers voor Energie in juli.Beeld AP

Het is niet voor het eerst dat de lidstaten een maximumprijs voor gas bespreken. De groep voorstanders groeit: liefst vijftien ministers stuurden Simson deze week een soort van ultimatum. De prijslimiet is volgens hen ‘de enige maatregel’ die de ellende van de exploderende energieprijzen en oplopende inflatie kan oplossen. De vijftien hebben net niet genoeg stemmen om voor een prijs-ingreep een wetsvoorstel af te dwingen. Daarvoor moet ook Duitsland of Nederland om en daar ziet het vooralsnog niet naar uit.

Een plafond voor de gasprijs heeft op het eerste gezicht de charme van de eenvoud. Als de EU-landen de gasproducenten simpelweg niet meer betalen dan een bepaald maximumbedrag per megawattuur, drukt dat de rekening voor consumenten en bedrijven. Een wenkend perspectief in tijden waarin vele burgers de elektrarekening niet eens meer willen bekijken en bedrijven activiteiten stilleggen om gas te besparen. Aantrekkelijk ook omdat het in de winter van 2023-’24 niet veel anders zal zijn.

‘Zware verstoringen’

In een ‘non-paper’ over noodmaatregelen voor de gasmarkt zegt de Commissie dat een prijslimiet alleen werkt als de EU tegelijk ingrijpt om de vraag naar gas te verminderen en schaars gas eerlijk te verdelen. Louter een maximumprijs leidt tot ‘zware en onverwachte verstoringen’ van het aanbod en tot blackouts (stroomuitval) in sommige lidstaten. De kans bestaat immers dat leveranciers elders op de wereldmarkt hun gas aanbieden als daar een betere prijs wordt geboden. Daarnaast leidt een gemaximeerde gasprijs tot meer gebruik, wat nu juist niet de bedoeling is.

Een algemeen prijsplafond voor alle gas (lng en aardgas) – de eis van de vijftien landen – schakelt het huidige marktsysteem met één klap uit. Het betekent dat de EU gezamenlijk de maximumprijs moet vaststellen, gezamenlijk gas moet inkopen en gezamenlijk eventuele schaarste herverdelen, desnoods door rantsoenering. Allemaal activiteiten die nu door duizenden verschillende marktpartijen worden verricht. Volgens de Commissie beschikt de EU op dit moment absoluut niet over de expertise en menskracht om die taken centraal via een soort GazBrus over te nemen. Evenmin beschikt ze over de honderden miljarden euro’s die nodig zijn als de EU toch gedwongen is de hogere wereldmarktprijs te betalen.

De Commissie kiest voor kleinere stapjes, zoals een maximumprijs voor Russisch gas dat via pijpleidingen naar Europa komt. Heel veel is dit niet meer – de import van Russisch gas is dit jaar met 75 procent gedaald – maar nog steeds goed voor 9 procent van alle EU-gasimport. De kans dat Rusland als vergelding zijn gas elders verkoopt – president Poetin dreigde daar eerder mee – is volgens de Commissie ‘verwaarloosbaar’. De pijpleidingen zijn immers niet te verleggen en aardgas vloeibaar maken kost geld, wat de prijs opdrijft.

‘Betrouwbare leveranciers’

Een tweede voorstel van de Commissie is om met ‘betrouwbare leveranciers’ van pijpleidinggas, zoals Noorwegen, te onderhandelen over lagere prijzen. Als de EU gezamenlijk inkoopt is zij een aantrekkelijke klant. Zo’n nieuwe prijsafspraak is iets voor de langere termijn en helpt de burger dus niet direct deze winter.

Dat geldt ook voor het derde voorstel van de Commissie: onderhandelen met betrouwbare leveranciers van vloeibaar gas (lng) over lagere prijzen. Die zijn er niet morgen, maar mogelijk wel komend voorjaar. Commissie-ambtenaren wijzen erop dat de EU-landen de afgelopen maanden zelf de prijs voor lng omhoog stuwden door ieder voor zich gascontracten af te sluiten. Vooral voor Duitsland was geen prijs te hoog.

Tot slot zegt de Commissie ‘open te staan’ voor een discussie om gas dat gebruikt wordt voor elektra-opwekking aan een maximumprijs te binden. Juist dat dure gas zorgt nu voor de hoge elektriciteitsrekeningen.

Diplomaten voorzien een pittig debat tussen de ministers voor Energie. De vijftien briefschrijvers vinden dat de Commissie de boel traineert, minister Rob Jetten daarentegen kan zich vinden in de behoedzame opstelling van Simson.

Waar de lidstaten wel mee akkoord gaan, is het pakket noodmaatregelen dat Commissievoorzitter Ursula von der Leyen eerder deze maanden aankondigde om de elektrarekening voor burgers en bedrijven nog deze winter te verlagen. Via een heffing op fossiele energiebedrijven en het afromen van de superwinsten van zonne-, wind- en kerncentrales, halen de lidstaten een geraamde 140 miljard euro op. Dat geld moet worden ingezet om energiearmoede en faillissementen te voorkomen. Verder stemmen de EU-landen in met 5 procent minder elektraverbruik tijdens de piekuren.

Gasprijsplafond verdeelt Duitse coalitie

De Duitse regering reserveert 200 miljard euro om consumentenprijzen voor gas tot in 2024 aan een maximum te binden, zowel voor particulieren als voor bedrijven. Het geld wordt beschikbaar gemaakt via een noodmechanisme dat eerder is ingezet voor de coronacrisis. De staat gaat daarvoor nieuwe schulden aan, buiten de reguliere begroting om. Details volgen de komende dagen. Deze Gaspreisdeckel vervangt de eerder geplande gastoeslag van 2,4 cent per kWh. Tussen de aankondiging daarvan en de voorgenomen invoering op 1 oktober bleek die al niet meer toereikend. Nadat de Duitse staat deze maand de grootste gasdistributeur van het land had genationaliseerd, werd de gastoeslag ook juridisch onhoudbaar. Het debat over de omgang met energieprijzen verdeelt de Duitse regeringscoalitie, vooral de Groenen en de centrum-rechtse FDP. (Remco Andersen)