Frontstad Zaporizja haalt schouders op over Poetins atoomdreigement

Een strip met tien jodiumtabletten kost 185 grivna, ofwel vijf euro en een kwartje. “Eén pil per keer. Een halfje voor een kind tot twaalf jaar”, adviseert jonge apotheker Sergej Sergejevitsj in zijn apotheek in de centrale Sobornistraat. “Als je je twaalf uur later nog steeds in de radioactieve zone bevindt, neem je de volgende.”

Nee, medicijnen tegen nucleaire straling worden niet massaal ingeslagen in de Oekraïense stad Zaporizja. In augustus was wel sprake van een kleine piek. De bewoners maakten zich zorgen over de beschietingen rond de hemelsbreed zeventig kilometer verderop gelegen kerncentrale. Maar het recente dreigement van de Russische president Poetin om kernwapens in te zetten, veroorzaakt geen paniek, zegt de apotheker.

Op de vraag of het eigenlijk zin heeft de pillen te slikken als de bom valt, regeert hij resoluut. “Nee, het zal niet helpen”, zegt Sergej Sergejevitsj. Wat wel helpt? “Dat de oorlog ophoudt.” “Bidden”, vult zijn hoogblonde collega aan, terwijl ze tegelijk grijnst en een kruisje slaat. Een klant, een vrouw op leeftijd, knikt ijverig. Ze koopt geen tabletten, zegt ze, en verwijst naar een kerk verderop die mooie iconen heeft – en ook nog militairen en vluchtelingen bijstaat. Vrijdag kwamen er nog 23 mensen om het leven bij een Russische beschieting van een humanitair konvooi in het gebied.

Ook de Oekraïense politiek reageert niet. Er zijn geen overheidscampagnes over hoe je je kunt beschermen in geval van een kernaanval.

‘Alle middelen aanwenden’

Afgelopen woensdag zei Poetin ‘alle middelen’ te zullen aanwenden ‘als de territoriale integriteit van ons land wordt bedreigd’. Nu het Kremlin de regio Zaporizja en drie andere gebieden heeft geannexeerd, wordt alom gevreesd voor escalatie. “Degenen die ons proberen te chanteren met kernwapens moeten beseffen dat de windwijzer kan draaien, en dan op hen gericht kan zijn”, zei Poetin. “Dit is geen bluf.”

Op sociale media is kerndreiging weliswaar een thema, maar dan vooral in de vorm van humor. De populairste internet-memes gaan over het gerucht dat er een groepschat zou bestaan waarin een seksorgie op een heuvel in Kiev wordt besproken, zodra de bom valt. Op een van de spotprenten ligt een stel naast elkaar in bed, met de ruggen naar elkaar toe. Hij, piekerend: “Zou zij ook in die chat zitten?” Zij, argwanend: “Hij wacht zeker op een kernexplosie.”

“De mensen leven hun leven. Wat komt, dat komt”, zegt Vitali Kovalenko, een collega-apotheker die verderop in de Sobornistraat zijn farmacie uitbaat. Na de piek in augustus nam de vraag naar jodiumtabletten weer af, nadat een delegatie van het VN Energie-atoomagentschap de kerncentrale had bezocht. “Eerst was er de zorg rond de centrale, nu is er Poetins druk. Het klinkt misschien gek, maar mensen raken gewend aan dreiging”, zegt hij.

In de eerste maanden van de oorlog hadden de mensen medicijnen gehamsterd, legt de apotheker uit. Ook liep de aanvoer spaak. Op dit moment resteren er problemen in de bezette gebieden van de provincie. De Russen staan humanitair medicijntransport niet meer toe; vluchtelingen vanuit die regio’s vertellen dat Russische medicijnen duur zijn, en niet werken. Zelf piekert Vitali Kovalenko er niet over te vertrekken als het conflict escaleert. “We zijn medici en hebben dus veel werk hier. En we zijn trots op onze professie.”

Schuilkelders bouwen

Van noemenswaardige voorbereiding op een nucleaire aanval is geen sprake, zegt Dmitri Orlov. Hij is burgemeester van het stadje Energodar, dat naast de kerncentrale ligt en bezet is door de Russen – reden waarom hij noodgedwongen kantoor houdt in Zaporizja, dat nooit bezet werd. “We zouden serieuze schuilkelders en speciale infrastructuur moeten bouwen, zoals tijdens de Koude Oorlog”, zegt hij. “Dat hebben we allemaal niet gedaan.” Volgens hem is de reden simpel. “Niemand had gedacht dat deze dreiging zou bestaan in de 21ste eeuw. Het uitbouwen van zo’n strategie zou jaren in beslag nemen.”

Het enige wat de overheid nu kan doen – mocht het gebeuren – is de gevolgen minimaliseren, zegt Orlov. Twee maanden geleden hield Oekraïne een oefening in de onderlinge coördinatie van de rampbestrijding door autoriteiten, reddingsdiensten en ziekenhuizen bij een kernaanval. Ook is er centraal jodium ingeslagen, weet de burgemeester, al kan hij niet zeggen hoeveel en voor wie. “Ik mag hopen dat niet iedereen gestoord is in dat land”, concludeert hij. “Een kernbom betekent de Derde Wereldoorlog. Als Poetin dat zelf niet inziet, zou iemand anders in dat land dat moeten begrijpen.”

Apotheker Vitali Kovalenko kan de dreiging wel verklaren. Eerst was er de opmars van het leger in de provincie Charkov, vervolgens de mobilisatie in Rusland. “Ons leger is beter, en onze mensen zijn gemotiveerder”, zegt hij. “Het enige wat de Russen nog kunnen doen is de wereld angst aanjagen door een kernwapen te gebruiken.” Hij is ervan overtuigd dat het niet gaat gebeuren. “Dat zal de wereld niet toestaan”, zegt hij. “Hoewel, we dachten in februari ook niet dat het oorlog zou worden”, twijfelt hij dan toch even.

Lees ook:

De bewoners van Zaporizja vrezen de gevolgen van het ‘nep-referendum’

In Zaporizja neemt de angst toe. Na het ‘nep-referendum’ in de bezette delen van de provincie vrezen de inwoners voor een escalatie van de oorlog. ‘De wereld moet iets doen.’ Een reportage van Michiel Driebergen.