‘Ik was gechoqueerd door zijn interview, maar door hem nu in twijfel te trekken helpen we enkel Poetin’: Oekraïners over Zelensky

Komen er barsten in het beeld van Volodymyr Zelensky als plichtbewuste leider van Oekraïne? Voor het eerst sinds het begin van de oorlog krijgt de Oekraïense president in eigen land felle kritiek. Aanleiding is een reconstructie van de aanloop naar de invasie en een interview met Zelensky in The Washington Post. Daaruit blijkt dat Zelensky al maanden voor het begin van de invasie gewaarschuwd werd door de Amerikaanse inlichtingendiensten en president Joe Biden voor een grootschalige aanval van de Russen. Zelensky minimaliseerde die dreiging tot kort voor de inval.

Zelf vindt de Oekraïense president dat hij weinig andere opties had. “Als we gecommuniceerd hadden dat iedereen geld moest wegleggen en voedsel moest inslaan, zouden we vanaf oktober zeven miljard dollar per maand verloren hebben. Als de Russen ons dan hadden aangevallen, zouden ze ons in drie dagen veroverd hebben.” Dat Russische troepen de hoofdstad Kiev niet konden bereiken, bewijst volgens Zelensky dat hij de ‘juiste beslissing’ nam.

Sneller gevlucht

Bij veel Oekraïners valt die uitleg niet in de smaak. “Op sociale media bekritiseren veel mensen Zelensky omdat hij informatie achtergehouden heeft”, zegt Olga Shylenko (34), die in het begin van de oorlog naar België vluchtte. “Mensen zeggen: als we vroeger geweten hadden dat Rusland ging invallen, konden we al vroeger met de kinderen het land uit gevlucht zijn.”

Volgens andere Oekraïners impliceert Zelensky’s antwoord dat hij de economie belangrijker vindt dan het welzijn van zijn bevolking. “We mogen dan wel 7 miljard dollar gespaard hebben, we kregen er tal van doden, een snelle verovering van het zuiden, onvoorbereide en geïntimideerde burgers voor in de plaats”, schrijft Sevgil Musaieva, hoofdredacteur van de online krant Ukrainska Pravda.

Heldenstatus

Het zijn geen lichte beschuldigingen aan het adres van Zelensky, die aan het begin van de oorlog in geen tijd in een heldenstatus verwierf in binnen- en buitenland. Voor de oorlog heerste vooral teleurstelling over Zelensky’s bewind. Zijn ambitieuze verkiezingsbeloftes – de jarenlange oorlog met Rusland in Oost-Oekraïne beëindigen en komaf maken met de corruptie in zijn land – had hij niet kunnen invullen. Voor de invasie was Zelensky in de peilingen tot een povere 24 procent gezakt.

De oorlog veranderde alles. Eenmaal Rusland Oekraïne langs alle kanten aanviel, ontpopte Zelensky zich in geen tijd tot de leider waar Oekraïners zich aan konden optrekken. Dagelijks postte hij video’s waarin hij, gehuld in zijn inmiddels legendarische kaki shirt, de bevolking moed insprak. Als voormalig acteur maakte hij van gevatte en emotionele speeches zijn handelsmerk. Keer op keer slaagt hij erin telefoongesprekken en persconferenties in om westerse leiders tegelijk te charmeren en hen een spiegel voor te houden. “Ik had niet voor Zelensky gestemd en was erg kritisch voor hem voor de oorlog uitbrak”, zegt psycholoog Oleksandra Khaninova, die van Charkiv naar België vluchtte. “Maar ik kan niet anders dan opmerken dat hij het sinds de oorlog geweldig doet, en dat vindt bijna iedereen in Oekraïne.”

Tot deze week bleef de kritiek op zijn optreden erg beperkt. Eind juni gaf 91 procent van de Oekraïners nog aan dat ze Zelensky steunden. Ja, hij kreeg recent commentaar over een fotoshoot met first lady Olena Zelenska in Vogue, er kwam een kritisch rapport van Amnesty International, er kwamen vragen nadat Zelensky sleutelfiguren van zijn veiligheidsdiensten de laan had uitgestuurd. “Maar ik heb de indruk dat die nieuwsberichten in het Westen veel sterker leefden”, zegt Mykola Davydiuk, politiek analist van het in Kiev gevestigde Think Tank Politics. “Veel Oekraïners wisten bijvoorbeeld niet eens wie die functionarissen van de veiligheidsdiensten waren.”

Bewijs voor democratie

Doen deze nieuwe onthullingen de steun voor Zelensky wel afbrokkelen? “Het is zeker de eerste keer dat het beeld als perfecte oorlogsleider aangetast wordt”, zegt Davydiuk. Toch stelt hij vast dat de meeste Oekraïners snel weer overgingen tot de orde van de dag. “Ik zie twee reacties. Een groep zegt dat Zelensky weinig anders had kunnen doen. Een andere groep vindt wel degelijk dat hij in de fout gegaan is. Maar beide groepen zijn het eens dat dit niet het moment is om Zelensky ter discussie te stellen.”

Dat vindt ook Tatiana Komarova, professor internationaal recht aan de universiteit van Charkiv. “Ik was persoonlijk gechoqueerd door zijn interview. Ik vind dat na de oorlog alles onderzocht moet worden en de politieke leiding verantwoording moet afleggen voor de beslissingen die ze namen. Maar om nu Zelensky in twijfel te trekken? Daar helpen we alleen Poetin mee.”

Als 91 procent van de Oekaïners aangeeft dat ze achter Zelensky staan, betekent dat niet noodzakelijk dat ze ook allemaal voorstander zijn van de politicus Zelensky. “Alle Oekraïners staan als één man achter hun land, en Zelensky is nu eenmaal diegene die het leidt”, zegt Davydiuk. “Eender wie ons nu tegen de Russen zou verdedigen, zouden de Oekraïners steunen.”

Dat er nu toch openlijke kritiek op Zelensky te horen viel, bewijst volgens Davydiuk zelfs waarom zoveel Oekraïners dagelijks hun leven blijven riskeren. “Dat toont dat we nog steeds een democratie zijn. Dat is het verschil met Rusland.”