Direct naar artikelinhoud
NieuwsPFOS

‘Veelbelovende doorbraak’: wetenschappers vinden nieuwe manier om PFAS af te breken

Vorig jaar kwamen meer dan 400 mensen op straat om hun bezorgdheid te uiten over de pfos-vervuilling in en rond de 3M-fabriek in Zwijndrecht.Beeld Tim Dirven

PFAS, de nauwelijks afbreekbare en giftige chemicaliën die overal in het milieu voorkomen, hebben dan toch een zwakke plek. Wetenschappers kunnen ze dan toch sneller en eenvoudiger afbreken. Maar zijn de inwoners van Zwijndrecht in de buurt van de 3M-fabriek er ook iets mee?

Amerikaanse wetenschappers melden in het vakblad Science dat ze een eenvoudige manier hebben gevonden om PFAS af te breken, een groep van ruim 10.000 chemische stoffen, gegeerd om hun vet- en waterafstotende eigenschappen. Ze worden onder meer gebruikt in verpakkingsmateriaal, antiaanbakpannen en blusschuim. Eén van de stoffen uit die groep is PFOS, dat in hoge concentraties is aangetroffen rond de 3M-fabriek in Zwijndrecht.

PFAS bestaan uit ketens koolstofatomen waarop fluoratomen zijn gebonden. Die bindingen zijn zo sterk dat de stoffen nauwelijks afbreekbaar zijn, wat hen de bijnaam ‘forever chemicals’ oplevert en ervoor zorgt dat de stoffen zich ophopen in het milieu. Dat is problematisch omdat een te hoge blootstelling aan sommige PFAS in verband wordt gebracht met een verhoogd risico op immuunstoornissen en bepaalde kankers.

Achilleshiel

De onderzoekers ontdekten dat sommige PFAS toch afbreken in aanwezigheid van natriumhydroxide – een veelvoorkomend bestanddeel van zeep – en het oplosmiddel dimethylsulfoxide. “Die middelen tasten de kop van de molecule aan”, zegt toxicoloog Jacob de Boer (Vrije Universiteit Amsterdam) “Die bevat geen fluoratomen en is een zwakke plek. Vervolgens valt de hele keten in een soort kettingreactie uit elkaar.”

Dat gebeurt bovendien bij een temperatuur van 80 tot 120 graden Celsius, een pak minder dan de temperaturen van meer dan 1.000 graden die nodig zijn om PFAS door verbranding af te breken. “Dit is een veel energiezuinigere en makkelijker toepasbare methode”, zegt De Boer. “Het is een veelbelovende doorbraak waar ik wel enthousiast van wordt.”

Toch zijn er enkele mitsen en maren. Sowieso moet het proces nog de stap zetten van het lab naar het veld. “PFAS komen vaak in lage concentraties in grond of water voor en zullen eerst moeten worden verzameld”, zegt Karl Vrancken, die de aanpak van de Vlaamse PFAS-problematiek coördineert. “Het valt af te wachten hoe snel opschaling mogelijk is en hoeveel dat zal kosten.”

De belangrijkste kanttekening is dat de techniek niet voor alle PFAS werkt. “Deze methode biedt op termijn enkel een mogelijke oplossing voor PFAS die een carboxylzuurgroep als kop hebben”, zegt toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven). Dat is onder meer het geval bij perfluoroctaanzuur (PFOA), dat zich rond de Dupontfabriek in Dordrecht heeft opgehoopt.

PFOS, bij ons het meest problematisch lid van de PFAS-familie, heeft een zogenoemde sulfonzuurgroep als kop. “In Zwijndrecht kan helaas nog niet gejuicht worden, want voor PFOS werkt dit niet”, zegt De Boer. De vervuiling rond 3M kan met deze techniek dus niet worden aangepakt.”

Toch is de methode in Vlaamse context niet bij voorbaat nutteloos. “In de bodem en het grondwater bij oefenterreinen van de brandweer vinden we geregeld PFAS zoals PFHpA, PFPeA en PFBA in hoge concentraties terug”, zegt Vrancken. “Daarvoor is deze techniek wel geschikt.”