Jarig BNN is wilde haren kwijt: ‘Het mag wel wat minder braaf’

Met een grote fles champagne stapte Bart de Graaff het kantoor van de notaris binnen. “We komen een omroepvereniging oprichten,” zei hij. “Dat gaat zomaar niet,” antwoordde de notaris. “Er moesten statuten komen, een beleidsplan, een bestuur. Daar hadden we totaal nog niet over nagedacht,” vertelt Gerard Timmer, mede-oprichter van BNN. Hij ziet nog voor zich hoe hij samen met Bart afdroop met de fles bubbels. Die werd pas maanden later geopend op 15 augustus 1997, het moment dat BNN de zaakjes wél op orde had en officieel werd opgericht in Hilversum, 25 jaar geleden.

De komst van BNN (Bart News Network, later Bart’s Neverending Network) in het publieke bestel was uniek. Een nieuwe omroep was in geen 23 jaar toegelaten. Timmer herinnert zich ‘stevig verzet’. “Achter de schermen werd er in Den Haag flink gelobbyd door de gevestigde omroepen dat BNN niet toegelaten zou worden tot het bestel. ‘Als BNN groen licht krijgt, kunnen we de ANWB ook wel toelaten,’ zo klonk het. ‘Of André van Duin. Beiden hebben een enorme achterban.’” Ook Mirjam de Graaff, zus van Bart en vanaf het eerste uur werkzaam bij BNN als regisseur, herinnert zich dat de nieuwkomer door andere omroepen ‘een lachertje’ werd genoemd. “Ze vreesden geld en zendtijd te verliezen. Dat gebeurde ook.” Door zich specifiek op jongeren te richten boorde BNN een nieuwe kijkersgroep aan, zeker na het vertrek van Veronica uit het publieke bestel.

Parodie op CNN

Bart de Graaff – blonde kuif, rond brilletje, klein van stuk door zijn nierziekte – was overigens geen nieuw gezicht op televisie. Hij werd bekend door een koekjesreclame van Bichoc (‘zeg maar nee, dan krijg je er twee’) en had op Veronica zijn eigen kinderprogramma B.O.O.S. (Bart Omroep Organisatie Stichting). Vanuit de kelder van die zender richtte hij een nieuwe omroep op: een parodie op de Amerikaanse nieuwszender CNN. Gaandeweg werd het idee om een eigen omroep op te starten steeds serieuzer, al waren daar behalve een bezoek aan de notaris ook 60 duizend leden voor nodig, tienduizend meer dan tegenwoordig.  

BNN begon met een uur zendtijd op zondagavond. “We maakten gekke items van vijf tot tien minuten: Bart maakte persiflages, er was een dierenprogramma met dr. Sabelhout (acteur Pier Mascini, red.), de Teringtubbies en een show waar bekende mensen 24 uur werden gestalkt. Daarna schakelden we over naar De grote poepshow,” schetst Mirjam de Graaff. In de krant werd die poepshow destijds aangekondigd als ‘een onderhoudend en informatief programma’ maar in werkelijkheid ging het nergens over, lacht ze. “Kwam er weer iemand in de studio die honderd scheten in een minuut kon laten.”

Lobbyen in Den Haag

Bart de Graaff overleed op 35-jarige leeftijd, vijf jaar na de oprichting van BNN, aan zijn nierziekte. Tijdens naslagwerk voor het boek Bart, live fast, die young uit 2012 ontdekte biograaf Ron Moerenhout een andere, meer serieuze kant van de omroepdirecteur. “Hij bemoeide zich veelvuldig met de inhoud van de programma’s, ging mee naar lobby’s in Den Haag, zelfs toen hij erg ziek was. Alles wat hij deed, was doordacht. Die kleurrijke, kleine schreeuwerd was een typetje dat hij cultiveerde. In werkelijkheid moesten collega’s hem soms letterlijk een duwtje geven om een brutale actie uit te voeren,” vertelt hij.

Barts zus weet dat nog precies. Soms belde zij midden in de nacht aan bij BN’ers voor het item Waar kan ik je ‘s nachts voor wakker maken? omdat haar broer niet durfde. “Uiteindelijk won zijn drive het altijd van de schroom. Hij wilde goede televisie maken.” Ze moet weer smakelijk lachen om Ursul de Geer die niet gediend was van het nachtelijke vioolconcert voor zijn deur. “Wat was Ursel eigenlijk een slappe lummel. Je kan over Marco Borsato zeggen wat je wil, maar die ging midden in een koude nacht gewoon mee om te duiken. Dat waren toch de leukste uitzendingen.”

De nadruk van de BNN-programma’s lag in het begin op entertainment. “We wilden ook graag een beetje choqueren.” Ze refereert aan een filmpje van Bart die zich – verkleedt als Adolf Hitler – na verschillende viagrapillen en Duitse kreten als ‘ich komme gleich’ op Eva Braun stort. “Zulke filmpjes kunnen niet meer.”

Aan de brave kant

Ze mist die brutaliteit. Alle omroepen, ook haar eigen BNN waar ze na de fusie met de Vara nog altijd werkt, zijn ‘zo netjes’ geworden, vindt ze. “Ik roep wel eens bij vergaderingen: waarom maken we alles zo braaf? Ik weet zeker dat Bart dat ook zou zeggen. Je kunt in deze tijd niks meer zeggen of verkeerd doen. Als je op de gay pride een ‘fout’ sinterklaasliedje zingt, valt het hele land over je heen. Het lijkt wel of we terug in de kast moeten.”

Ook auteur Moerenhout vindt de omroep nu, een kwart eeuw later, aan de brave kant. “Programma’s als Spuiten en slikken en De grote donorshow waren destijds vernieuwend, maar inmiddels is het brutale er wel een beetje van af. We zijn als kijker ook meer gewend. We zien zoveel bizarre beelden op sociale media dat we niet meer zo snel onder de indruk zijn.’’

Jong, progressief geluid

Gerard Timmer, inmiddels directeur bij de NOS, denkt daar anders over. “BNN laat naar mijn mening nog altijd een onmiskenbaar, jong progressief geluid horen.” Hij refereert aan Tim Hofman die met zijn YouTubekanaal Boos veel jongeren bereikt, zeker na zijn recente MeToo-onthullingen over The Voice of Holland. “Tim spreekt de taal van jonge mensen. Ook BNN-gezicht Emma Wortelboer (van onder meer Spuiten en slikken, Emma’s Peepshow en Dat snap je als je ouder bent) zouden we volgens hem moeten koesteren. “Geen dertien in een dozijn-presentatrice.” Mirjam de Graaff is het daar mee eens. “Soms wordt ze door de publieke opinie voor de bus gegooid, maar waarom moet iedereen hetzelfde zijn? Emma is een lekker gek wijf. Dat past juist bij BNN.”

De Graaff vindt dat de NPO te snel een programma van de buis haalt, wanneer deze niet scoort. “Je krijgt niet meer de kans om een programma te verbeteren. Dat was 25 jaar geleden wel anders. Als je de eerste afleveringen van B.O.O.S. terugkijkt, was het traag en ging het nergens over. We waren aan het proberen met elkaar. Veel omroepen blijven hangen bij programma’s – hoe fantastisch ook – die zich al bewezen hebben, zoals Over mijn lijk en Je zal het maar hebben. Maar zo komt er weinig nieuws op de buis.”