De Rijn is te droog voor binnenvaart, die juist cruciaal is voor de Duitse economie

Op een donkerblauw campingstoeltje zit Monika Schneider zaterdagochtend midden in wat doorgaans een van Europa’s belangrijkste levensaders is. Aan de binnenvaart op de Duitse Rijn wordt jaarlijks zo’n 80 miljard euro verdiend, honderden miljoenen tonnen vracht passeren jaarlijks de plek waar Schneider nu is gezeteld. Maar ze maakt geen aanstalten om weg te gaan. ‘Ik ben aan de Rijn opgegroeid’, zegt de zestiger. ‘Maar ik heb dit nog nooit meegemaakt. Dit is heel speciaal.’

In de bocht voor Kaub, een plaatsje tussen Koblenz en Mainz waar de Duitse Rijn op z’n smalst is, is namelijk een groot deel van de rivier drooggevallen. Door het uitblijven van regenwater in Kaub of verderop aan de rivier, is een strand ontstaan van zo’n tweehonderd meter breed en driehonderd meter lang. De gortdroge rivierafzetting van schelpen, keien en steentjes vormt een prima plek om in de zon te vertoeven. Schneider is zaterdagochtend de eerste die daar achter komt, later volgen meer recreanten op dit pop-upstrand.

‘Normaal komt het water hier zó hoog’, zegt Michael Haas, die op zijn sandalen in het rivierwater staat, terwijl hij z’n hand ter hoogte van zijn kruin houdt. ‘Voor hem is het wel lekker’, zegt hij, wijzend naar zijn hond Keno, die in het lage water verkoeling heeft gevonden. ‘Maar voor de schippers is het te hopen dat het snel weer gaat regenen.’

Cruciaal voor Duitse handel

Voor de Romeinen was de Rijn al essentieel voor handel, en tweeduizend jaar later heeft het niets aan belang verloren. De rivier, die voor zo’n 70 procent door Duitsland stroomt, is cruciaal voor de Duitse productie en handel in auto-onderdelen, voedsel, staal, chemicaliën en grondstoffen.

De kostenefficiëntie van de Duitse economie hangt af van de waterstand van de Rijn. Hoe lager het water, hoe lichter de schepen beladen moeten zijn om niet over de rivierbodem te schuren. Bij een stand onder de 75 centimeter moet een groot containerschip zijn lading beperken tot ongeveer dertig procent van de normale capaciteit, berekenden analisten van de Deutsche Bank. De kosten zijn voor de Duitse industrie, en dus voor de Duitse en Europese consument.

Zaterdag en zondag zakt de Rijn bij Kaub zelfs onder de kritieke grens van 40 centimeter, naar een dieptepunt van 37 centimeter. Voor de meeste grote binnenvaartbedrijven reden om hun binnenvaartschepen om te laten keren of überhaupt niet naar de industrie aan de Duitse Rijn te sturen. 

De meeste transportschepen die zaterdag langs Kaub varen zijn leeg, andere zijn slechts voor een fractie beladen. De vrachtprijzen zijn zo hoog dat het voor een industriebedrijf niet langer rendabel is de vracht te vervoeren. ‘Ik heb de vrachtprijs nog nooit zo hoog gezien’, zegt Cok Vinke van transportbedrijf Contargo, dat vrijdag als een van de eerste bedrijven besloot niet meer te varen. Volgens Vinke is er bovendien een reëel gevaar dat schepen vastlopen. ‘Die schepen kunnen we veel beter elders gebruiken.’

De Rijn is niet overal zo slecht bevaarbaar. Toch zijn de alternatieven schaars: per vrachtwagen is veel minder te vervoeren, en op het Duitse spoor is het druk. De wegen zouden vol komen te staan, personentreinen zouden uitvallen. ‘Dat zet geen zoden aan de dijk’, verwacht Vinke.

‘Alle vissen zijn weg’

Achim Hempfl (71), die een kopje koffie op het terras van de lokale bakker combineert met sigaretje, haalt er zijn schouders over op. ‘Ik heb altijd in Kaub gewoond, en toen ik heel klein was stond het water ook heel laag. Ik maak mij nergens zorgen om, op andere momenten komt het water hier in de straten omhoog. Het hoort er hier nou eenmaal bij. Het enige wat we kunnen doen is hopen op wat regen.’

Eduard Hinz (41) rijdt zo’n tien keer per jaar 160 kilometer met zijn vader en zijn zoon naar zijn vaste stek nabij Kaub, voor een visweekendje. Drie hengels, evenveel stretchers en een gaspitje. Veel meer hebben ze niet mee. ‘Geen mensen, alle rust, een heerlijke traditie’, zegt hij glimlachend. Hij haalt zijn hengel nog eens binnen, maar er is alleen gras aan blijven hangen. ‘We hebben de hele dag nog geen vis gevangen. Er is hier veel te weinig zuurstof, alle vissen zijn weg.’

Hij was hier ook in november 2018, toen de Rijn bij Kaub naar de laagst gemeten stand van 25 centimeter daalde. ‘Maar dit jaar lijkt het erger, het water kwam toen nog tot die boom hier.’ Hinz wijst naar een boom die nu drie meter van het water af staat. Ook andere inwoners van Kaub hebben het idee dat de droogte zaterdag erger is dan in 2018.

Aanpassingen pas in 2030

Voorlopig blijft 2018 toch echt het gemeten diepterecord, maar de lage stand van de Rijn kan Duitsland dit jaar harder raken dan vier jaar geleden. Door energietekort en het Duitse voornemen onafhankelijk te worden van Russisch gas, draaien Duitse steenkolencentrales overuren. De steenkolen komen bijna uitsluitend binnen via de havens van Rotterdam en Antwerpen; een kwart van alle Duitse energie komt van geïmporteerde kolen. Volgens een rapport van onderzoeksbureau S&P Global, ingezien door persbureau Bloomberg, kan Duitsland deze winter slechts tweederde van de benodigde steenkool binnen laten varen.

Zo kan een hete en droge zomer een ongure winter in Duitse woonkamers betekenen. Vorig jaar was de deelstaat Rijnland-Palts, waar Kaub in ligt, juist een van de regio’s die het zwaarst getroffen werd door de overstromingen die ook Limburg teisterden: 135 mensen overleden. Volgens de Duitse natuurbeschermingsorganisatie Nabu zullen extreme weersomstandigheden de Rijn en andere rivieren blijven teisteren. Maar cruciale aanpassingen aan de Rijn, om meer controle te krijgen op de toe- en doorvoer van water, staan pas voor 2030 gepland.

Maandag worden er buien voorspeld in Kaub.