‘Als u me ziet, ween dan’: eeuwenoude ‘hongerstenen’ komen boven water en hebben onheilspellende boodschap

‘Als u me ziet, ween dan.’ Het zijn geen al te vrolijk stemmende boodschappen die geschreven staan op de ‘hongerstenen’ die in verschillende grote Europese rivieren als de Elbe of de Rijn liggen. Tenminste, in normale tijden. Door de langdurige droogte worden de stenen nu zichtbaar aan de oppervlakte.

Al sinds de vijftiende eeuw registreerden voorouders jaren van extreme droogte door jaartallen te markeren op de stenen die toen net boven water kwamen te liggen. Dat gebeurde trouwens ook bij periodes van overstromingen. “In ons land vind je zulke markeringen van overstromingen bijvoorbeeld op de Sint-Pauluskathedraal in Luik”, zegt Tim Soens, milieuhistoricus aan de UAntwerpen. De Luikenaren weten dus al veel langer dan vorige zomer hoe verwoestend hoogwater kan zijn. 

Twijfels

Op diezelfde manier gaan de ‘hongerstenen’ verder dan louter registreren wanneer er een periode van droogte plaatsvond. Ze bevatten vaak waarschuwende of moraliserende boodschappen voor de volgende generaties. “Als u dit ziet, zult u wenen. Dit is hoe laag het water stond in 1417”, staat te lezen op een van de stenen. “Het leven zal weer opbloeien als deze steen verdwijnt”, zegt een andere. 

“Op die manier wilden onze voorouders zeggen: het kan gebeuren dat de rivier zo laag staat dat je te voet erdoor kunt. Het is een vorm van bewustmaking dat deze extremen voorkomen”, zegt Soens. Met name de grote rivieren als de Rijn waren toen ook al echte transportaders voor handel. Een laag waterpeil kon dus niet alleen de landbouw langs de oevers ontwrichten, maar ook de aanvoer van belangrijke levensmiddelen, net zoals nu. “De boodschap is dus ook: maak dat je je als maatschappij voorbereidt op deze periodes.”

Toch heeft Soens twijfels bij de datering van de boodschappen. “Bij een aantal Duitse stenen uit verschillende jaartallen zie je bijna nagenoeg hetzelfde handschrift. Het zou me niet verbazen als sommige boodschappen pas in de negentiende eeuw aan de jaartallen toegevoegd werden. In die periode focuste men erg op de dramatiek in de geschiedenis.”

Watersnelwegen

Wie naar de jaartallen op de ‘hongerstenen’ kijkt, ziet dat periodes van extreem laag water voor de twintigste eeuw vaker lijken voor te komen. Dat is geen toeval. Sindsdien zijn zo goed als alle Europese rivieren verbreed of rechtgetrokken. Rivieren werden omgevormd tot watersnelwegen voor de scheepvaart, met voldoende diepgang. 

“Vroeger had je dus veel vaker zomers waarin het water zo laag stond, maar dat was niet altijd even problematisch”, zegt Soens. “Door van rivieren zulke watersnelwegen te maken, krijgen we zulke waterstanden nu minder vaak. Maar als het gebeurt, is het meteen ook verontrustender.”