Weg uit Nederland vanwege corona: antivaxers in Portugal
Sommige Nederlanders die kritiek hebben op het coronabeleid, zijn naar het buitenland verhuisd. Bijvoorbeeld naar het binnenland van Portugal, waar menig antivaxer vanuit de rest van de EU is neergestreken.
“Neem je de flesjes water mee?” Vanuit de studio die ze klaarmaakt roept Manda den Elzen naar haar man, die handdoeken uit de voorraadruimte pakt. Het is een klusje dat de Nederlanders intussen geroutineerd doen voordat de nieuwe gasten komen: stofzuiger erdoorheen, schone lakens, glazen en water op de nachtkastjes. En dan is het verblijf klaar, met uitzicht op de olijfboomgaard en de Portugese vallei. Intussen lopen beneden tientallen schapen over het veld, terwijl vliegen loom op de zomerbries voorbij zeilen.
Het is inderdaad bijna het tv-programma Ik vertrek, zo grappen Den Elzen en haar partner Jasper Groenewegen over hun nieuwe verblijf in het Portugese binnenland. Ze verkochten hun huizen in Nederland en trokken naar Zuid-Europa om op een stuk land van achttien hectare een gastenverblijf op te zetten en olijfolie te maken. Dat ging van start met de bekende problemen: door een ontbrekende clausule in het contract maandenlang in onzekerheid wachten of de koop wel doorging, terwijl hun huizen in Nederland al verkocht waren. De bureaucratie in Portugal bleek stroperiger dan verwacht, maar uiteindelijk lukte alles.
Door corona verdwenen al hun opdrachten
Het verschil met een aflevering van het televisieprogramma zit hem in de reden voor vertrek. Kort gezegd wilden de 55-jarige Den Elzen en de 49-jarige Groenewegen weg vanwege de coronamaatregelen in Nederland. Ongevaccineerd en zeer kritisch op het overheidsbeleid, voelden zij zich er steeds minder thuis. Dus besloten ze hun langgekoesterde droom om ooit naar het zuiden van Europa te trekken voor een bed and breakfast vervroegd uit te voeren.
In Nederland hadden ze goedlopende bedrijven: Groenewegen als aannemer en Den Elzen als teamcoach. Toen in maart 2020 de coronacrisis losbarstte, kenden ze elkaar een jaar of zeven, acht - ongeveer even lang als dat ze ondernemer waren. Hun omzet had juist een hoogtepunt bereikt, maar van de ene op de andere dag verdwenen alle opdrachten. Den Elzen probeerde nog haar trainingen online te geven, maar na een eerste sessie met zestien mensen tegelijk was het haar duidelijk dat het daarmee niet ging lukken – via Zoom was te weinig zichtbaar van de interactie binnen een team: de manier van bewegen, de blikken onderling.
“Toen Wiebes (toenmalig minister van economische zaken, red.) in het begin van de crisis de gevolgen van de maatregelen doodleuk een ondernemersrisico noemde, heb ik mijn schoen naar de televisie gegooid. Wiebes met zijn staatssalaris, terwijl al die mensen hun bedrijven kapot zagen gaan”, zegt Den Elzen terwijl ze buiten schoongewassen lakens ophangt. De frustratie zit nog altijd diep: nu minister Kuipers van volksgezondheid waarschuwt voor een nieuwe coronagolf in de zomer, heeft ze gelijk het gevoel dat haar keel wordt dichtgeknepen.
Groenewegen schudt zijn hoofd. “Ze hebben onze bedrijven echt helemaal kapotgemaakt. Het eerste jaar zijn we tienduizenden euro’s aan omzet misgelopen.” Voordat hij aannemer werd, werkte Groenewegen bij de overheid in de IT. Dat was ten tijde van de Mexicaanse griep in 2009, en hij zag toen al hoe de overheid plannen maakte om de uitbraak in te dammen. Op het moment dat vergelijkbare plannen werden aangekondigd bij de uitbraak van het coronavirus, had hij daarom al een idee hoe strikt de boel op slot zou kunnen gaan. Even dacht Groenewegen nog dat het zou meevallen toen Rutte in het begin over groepsimmuniteit sprak. Maar daarna kwamen de lockdowns alsnog. Groenewegen ziet er een bewuste strategie achter, gericht op het controleren van mensen.
De twee wilden het coronavaccin nooit nemen. In hun vriendengroep zijn Groenewegen en Den Elzen niet de enigen die er zo over denken. Ze vertellen over een bevriend stel, dat met kinderen en al naar Roemenië reed omdat daar op dat moment veel verzet tegen het vaccin was. Hier onder de olijfbomen in de Portugese zon lijken alle coronamaatregelen net als gezichtsmaskers en een avondklok ver weg.
In Portugal zijn weinig corona-ontkenners
Maar wat Den Elzen en Groenewegen in eerste instantie niet hadden voorzien, was dat juist Portugezen zeer getrouw de overheidsmaatregelen volgden tijdens de pandemie, en dat deze maatregelen ook nog eens zeer streng waren. In de eerste periode van de corona-uitbraak mochten Portugezen hun huis amper uit.
Door te geloven dat de pandemie bewust gepland en voorbereid is, behoren de twee Nederlanders tot een groep die relatief zeer klein is in Portugal: de zogeheten negacionistas, ofwel ontkenners. Getallen zijn moeilijk te vinden, maar wie rondvraagt komt meer buitenlanders tegen die naar deze regio zijn gemigreerd vanwege de coronacrisis.
Al sinds de hippietijd trekken mensen om sociaal-economische redenen vanuit het noorden van Europa naar de pittoreske groene valleitjes rondom Coimbra. Ieder dorpje kent wel een hippiemarkt. Gemigreerde andersdenkenden van alle leeftijden, getooid met dreadlocks en zomerjurkjes, verkopen daar de huisnijverheid van hun land – van eigengemaakte limonade tot CBD-olie uit marihuanaplanten. Wie op zo’n marktje links en rechts een praatje maakt, komt weinig mensen tegen die gevaccineerd zijn. Het past in de levensstijl van natuurgeneesmiddelen en wantrouwen tegenover de overheid, waardoor het logisch is dat corona-sceptici zich op hun gemak voelen in deze delen van Portugal.
“Dat buitenlandse corona-migranten hiernaartoe komen is bekend”, vertelt gasthoogleraar in de rechten Martinho Lucas Pires over de telefoon vanuit Lissabon. “Ze zijn er zeker. Maar de ironie is dat wij hier juist helemaal niet zo van negacionistas houden.” Pires wijst op de strikte wijze waarop Portugezen zich aan de overheidsmaatregelen hielden – wat er onder andere voor zorgde dat het land een van de hoogste vaccinatiegraden van de wereld kent. Pires: “Zoals jullie in Nederland protesten tegen de coronamaatregelen hadden, protesteerde men hier juist tegen negacionistas.”
De hoge vaccinatiegraad in Portugal is wereldwijd in het nieuws geweest. Pas bij het vaccineren van jonge kinderen ontstond iets bredere twijfel onder de Portugezen. Bij de laatste parlementsverkiezingen, afgelopen januari, was het coronabeleid amper een thema. De enige partij die zich profileerde als vaccintwijfelaar, ADN, behaalde geen enkele zetel.
Belastingvoordelen en cryptovaluta
Desondanks ziet Pires duidelijk waarom mensen vanuit Nederland en andere Noord-Europese landen naar Portugal komen. Naast het feit dat het relatief goedkoop is om in de binnenlanden een stuk land of woning te kopen, heeft Portugal na de economische crisis van 2008 maatregelen genomen om buitenlanders aan te trekken. Zoals een belastingvoordeel tijdens de eerste tien jaar van het verblijf.
Daarnaast is Portugal een paradijs voor mensen die in cryptovaluta hebben geïnvesteerd. Door een bindend advies van de belastingdienst jaren geleden, toen de bitcoin nog maar net bestond, wordt zowel op het bezit als op de verkoop van cryptovaluta nul belasting geheven. Momenteel onderzoekt de Portugese overheid of ze dit wil veranderen, maar vooralsnog is dat niet gebeurd. Mensen met een alternatieve levensstijl, die niet altijd evenveel meegaan met het overheidsbeleid rondom het coronavirus, zijn ook geregeld mensen die in cryptovaluta hebben geïnvesteerd vanwege hun wantrouwen tegen de overheid en het bancaire systeem.
“Het zijn een aantal factoren die samen de perfecte storm hebben veroorzaakt”, zegt Pires. “Het brengt geld en talent naar Portugal, waar we zeker de voordelen van zullen zien in de komende jaren.” Dat de Portugezen zelf niet zo happig zijn op corona-ontkenners, ziet Pires niet direct als een probleem. “Er is een verschil in de manier waarop Portugezen elkaar behandelen en hoe ze zich tegenover buitenlanders opstellen. Portugezen zijn al gauw nederig, omdat we ons armer en minder voelen. Buitenlanders worden voorgelaten, er wordt minder kritisch naar hen gekeken.”
Daarnaast zou het Pires niet verbazen als nieuwkomers zich kapot schrikken van de bureaucratie, de traagheid waarmee veel officiële instanties werken. Daar staat tegenover dat het land geen grote problemen kent. “Voor wie geld heeft dan”, zegt Pires. “Dan heb je het hier heel goed. Het is veilig, de ziekenzorg functioneert goed, even als het openbaar vervoer.”
Voor Groenewegen en Den Elzen was de reden voor hun vertrek toch vooral dat zij uit Nederland weg wilden. Ze zochten meer ruimte, waar zij in een bubbel kunnen leven ver van de coronamaatregelen. Vooral wilden ze klaar zijn voor nieuwe wereldproblemen die ze voorzien: hier hebben ze eigen water, ze verbouwen groente.
Eén ding was het stel in ieder geval duidelijk: in Nederland zouden ze boos oud worden, en daar hadden ze geen zin in. En zoals de Portugezen de buitenlanders iets meer ruimte geven voor andere ideeën, zo gaan de Nederlanders hier als nieuwkomers toch meer mee met de overheidsmaatregelen dan in Nederland. “In de Albert Heijn deed ik echt nooit mijn mondkapje op, ik vertikte het gewoon. Maar hier deed ik hem toch even voor toen het verplicht was in de winkel.”
Champagne
Buiten hun alternatieve denkwijze over het coronavirus, hebben de twee hun leven in Portugal opmerkelijk snel opgepakt. Met onder andere het geld uit de verkoop van hun huizen, hebben ze in pakweg een jaar een functionerend bedrijf opgezet. Afgelopen jaar hebben ze 1.500 liter olijfolie geproduceerd en verkocht. Terwijl ze staan te vertellen over hun leven, komt een auto aangereden met gasten voor één van de studio’s. Het is een Oekraïens stel dat iets te vieren heeft, te zien aan de fles champagne die ze hebben meegebracht.
En terwijl de gasten hun glazen proosten, maakt het stel zich op voor de volgende serie klusjes op de lijst. Op achttien hectare valt altijd wel iets te doen. Maar of het een verrassing is, zoals soms voor de mensen die aan Ik Vertrek meedoen? “Het is niet meer werk dan ik verwachtte”, zegt Groenewegen. “Het is anders, er zijn zo veel dingen die je gewoon niet voorziet.”
De twee zien zichzelf voorlopig niet teruggaan naar Nederland. En dat ze ook hier als extreem kunnen worden gezien, daarvan zijn ze zich uiteraard bewust. Aangezien hun inkomsten voornamelijk uit het toerisme komen, zijn ze voorzichtig geworden in hun uitspraken. “Je wilt de gasten niet afschrikken. Je hebt immers geen idee hoe zij erover denken, dus vermijd je het onderwerp liever”, zegt Den Elzen. Maar af en toe duikt het toch op in de gesprekken. Terwijl ze tzatziki bereidt voor de lunch, vraagt ze tussen het roeren door opeens: “Maar kennen jullie dan mensen die zijn overleden aan corona? Ik echt helemaal niemand.”
Lees ook:
Californië, maar dan betaalbaar: Amerikanen als Bill (58) en Marcus (51) vinden in Portugal de vrijheid
Het aantal vermogende buitenlanders dat naar Portugal emigreert neemt snel toe. Vooral onder Amerikanen is de stijging opmerkelijk, wat samenhangt met de hoge zorgkosten en de onrustige politieke situatie in de VS.