Seksueel wangedrag stoppen? Nog steeds klinkt: stel je niet zo aan
Mariëtte Hamer is in haar eerste maanden als regeringscommissaris tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag overstelpt met noodkreten. De casus-Johan Derksen toont volgens haar het Nederlandse probleem: ‘Iedereen vond eventjes: dat kan niet. Maar dat zakte al snel weer weg.’
Sinds het kabinet begin april Mariëtte Hamer aanstelde als regeringscommissaris tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld, kreeg zij honderden ‘noodkreten over schrijnende en traumatische gebeurtenissen’. Mensen vragen haar om hulp ‘omdat ze er op geen enkele andere manier uitkomen’, zo schetst zij in een gesprek over haar eerste drie maanden. Veel slachtoffers lopen nu volgens haar tegen een muur op. “Of een aangifte loopt op niks uit, of een werkgever zegt: stel je niet zo aan. Een machtsverhouding maakt nu vaak dat mensen alsnog hun mond houden.”
Dinsdag kondigde het kabinet aan dat lessen seksuele voorlichting worden aangepast, zodat kinderen al vroeg leren hun eigen grenzen te herkennen en bewaken. Het kabinet overweegt ook elk bedrijf te dwingen een vertrouwenspersoon aan te stellen. De komende maanden gaat Hamer met het kabinet werken aan een Nationaal Actieplan tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld.
Meer diversiteit helpt
Volgens haar staat de huidige aanpak ‘nog in de kinderschoenen’ en moet er ‘op álle onderdelen echt nog een schep bovenop’. Wat er nu gebeurt noemt zij soms te weinig, te versnipperd, te moeilijk vindbaar of niet effectief. Zo is het beroep van vertrouwenspersoon volgens haar momenteel onvoldoende geprofessionaliseerd. Als er al een vertrouwenspersoon is, dan is die positie niet onafhankelijk genoeg of durven mensen zich door de cultuur niet te melden.
Hamer beklemtoont dat uit binnen- en buitenlands onderzoek blijkt dat meer diversiteit op de werkvloer daarbij helpt. Als voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER) – die post bekleedde zij tussen 2014 en 2022 – schreef ze een advies over diversiteit bij grote bedrijven. Volgens betrokkenen fungeerde dat als breekijzer voor de invoering van een vrouwenquotum voor beursgenoteerde bedrijven.
Zij benadrukt dat er óók mannen zijn die na jaren nog last hebben van seksueel grensoverschrijdend gedrag. “Ik had bijvoorbeeld een heel heftig gesprek met een groepje ex-fotomodellen, die van alles werd gevraagd – zoals bloot op de foto – of ze werden betast, onder het mom dat ze daarmee ooit beroemd zouden worden.”
De langetermijngevolgen van grensoverschrijdend gedrag zijn volgens haar niet te onderschatten. “Sommige mensen lopen daar echt hun hele leven mee rond. Ik sprak vrouwen van rond de zestig die lang geleden iets meemaakten, maar nooit hun recht hebben kunnen halen. Het is echt verschrikkelijk triest dat deze vrouwen dit leed al decennia lang met zich meedragen. Het klinkt somber, maar wat er allemaal nog moet veranderen valt me tegen. Bij alles wat je aanraakt, merk je dat er nog heel veel moet gebeuren.”
Johan Derksen
De casus rond Johan Derksen toont volgens Hamer het Nederlandse probleem in een notendop: “Iedereen vond eventjes: dat kan niet. Maar dat zakte ook weer weg.” Derksen vertelde eind april in een uitzending van Vandaag Inside dat hij in zijn tijd als voetballer bij Veendam na een stapavond een kaars had gestoken in een door drank bewusteloze vrouw. Een dag later wijzigde hij zijn verhaal en vertelde hij dat hij de kaars ‘rechtop tussen haar benen had achtergelaten’.
De kwestie-Derksen laat volgens Hamer zien dat daders zich soms helemaal niet bewust zijn van de traumatische gevolgen van hun acties. “Johan Derksen heeft daarna zelf gezegd dat zijn vrouw hem heeft uitgelegd dat hij heel veel vrouwen heeft gekwetst.” Ook de gasten gaven na afloop aan dat ze zich niet hadden gerealiseerd dat wat hij zei echt over een grens ging.
Plagerige opmerking
De regeringscommissaris roept bedrijven en organisaties in Nederland op seksueel grensoverschrijdend gedrag snel serieuzer te nemen. “Uit cijfers van Rutgers blijkt dat één op de twee vrouwen op de een of andere manier met fysiek seksueel grensoverschrijdend gedrag te maken heeft gehad.” Bijvoorbeeld het opstellen van gedragscodes kan er volgens haar aan bijdragen dat sectoren zich beter beseffen wat wel en niet kan.
Hamer hoopt dat ook mensen elkaar vaker gaan aanspreken op ongepast gedrag. “Iedereen moet minder snel wegkijken als je iets ziet gebeuren waarvan je denkt dat het eigenlijk niet door de beugel kan. Grensoverschrijdend gedrag of intimidatie begint vaak met een plagerige opmerking.”
Als seksueel geweld eenmaal uit de hand is gelopen, blijkt volgens Hamer dat buren, familieleden of andere naasten zich vaak al realiseerden dat er ‘iets mis zat’. Zij roept ook die mensen op alsnog aan de bel te trekken bij de juiste instanties, zoals de politie, Veilig Thuis of een vertrouwenspersoon.
Daarom, stelt de regeringscommissaris, ‘is seksuele vorming ook zo belangrijk’. “Potentiële daders zijn zich er soms niet van bewust wanneer ze een grens over gaan. We moeten in die zin opnieuw leren met elkaar om te gaan: met respect voor elkaars grenzen.”