Gezondheidsraad: oppassen met bouwen bij transformatorhuisje en hoogspanningskabel

Dat blijkt uit twee adviezen die de Gezondheidsraad woensdagochtend uitbracht. Adviezen, met tien slagen om de arm: het gaat om zeer subtiele verbanden. Hoe de magnetische velden rondom hoogspanningsleidingen en transformatorhuisjes een mens ziek zouden maken, is bovendien nog altijd een raadsel.

‘Dit blijft in de suggestieve sfeer’, constateerde vicevoorzitter Marianne Geleijnse van de Gezondheidsraad dan ook, tijdens een bijeenkomst met de pers. ‘We weten nog steeds niet of dit verband echt wel oorzakelijk is. Maar aanwijzingen voor een associatie tussen bepaalde ziekten en hoogspanningsleidingen zijn er wel. Die kun je niet zomaar onder het tapijt vegen.’

Of daarmee, na de stikstofcrisis, het decor voor een nieuwe crisis van de ruimtelijke ordening ontstaat, daarop wil de Raad niet vooruitlopen. ‘Je moet dit in proporties zien. We hebben het hier maar over een klein aantal gevallen, dat mogelijk hieraan kan worden toegeschreven’, aldus Geleijnse. Wel beveelt de Raad aan de zaak goed in de gaten te houden. Transformatorhuisjes en ondergrondse hoogspanningsleidingen staan en liggen nu al op veel plekken, en zullen naarmate de energietransitie vordert in aantal toenemen.

Kinderleukemie

In de adviezen zet de Commissie Elektromagnetische Velden van de Gezondheidsraad de jongste inzichten over hoogspanning en ziekte op een rij. Eerder was al gebleken dat kinderen die rondom hoogspanningsmasten wonen, een fractie vaker leukemie krijgen. Zo’n associatie geldt wat de Raad betreft inmiddels ook voor volwassenen rondom hoogspanningsleidingen. Al gaat het om ‘een enkel geval’, benadrukt Geleijnse: ‘Bij kinderleukemie ging het over ongeveer één extra geval per twee jaar.’

Onder werknemers die veel met hoogspanning werken, zoals in elektriciteitscentrales, vonden diverse studies intussen vergelijkbare verbanden met leukemie, maar ook met alzheimer, ALS, hersentumoren en alvleesklier- en mannenborstkanker. Niet geheel duidelijk is bij welke blootstelling de velden precies gevaarlijk worden. Rondom woningen kon men de associaties in elk geval nog niet aantonen.

Ondanks al die vaagheid besloot men jaren geleden al om voor alle zekerheid bij nieuwbouw rekening te houden met de elektriciteit: plan geen school of kinderdagverblijf dicht bij een hoogspanningsmast. De Gezondheidsraad beveelt nu andermaal aan die regel ook in te stellen voor hoogspanningskabels onder de grond en transformatorstations en -huisjes. Voor de werkomgeving komt de Gezondheidsraad met het nogal ruimhartige advies om magneetvelden ‘zo laag als redelijkerwijs mogelijk te houden’.

Proefdieren

Een van de wetenschappelijke hoofdbrekens is dat er nog steeds geen sluitende theorie is over hoe hoogspanningskabels precies tot aandoeningen als leukemie zouden leiden. Rondom de kabels hangen magnetische wisselvelden die vijftig keer per seconde van richting wisselen. Maar er is ‘totaal geen enkel inzicht’ in hoe dat menselijke cellen of weefsels zou kunnen beïnvloeden, aldus Eric van Rongen, stralingsexpert bij de Raad. Ook studies waarbij men proefdieren langdurig blootstelt aan krachtige wisselvelden, laten nog altijd geen duidelijk bewijs zien.

Voor huishoudelijke apparaten, trein- en tramleidingen of het transformatorhuisje om de hoek hoeven we ons in elk geval geen zorgen te maken, vinden de experts. Bij huishoudelijke apparaten is de blootstelling te zwak, tram- en treinleidingen gebruiken gelijkstroom, en transformatorhuisjes worden pas van invloed als ze heel dichtbij staan, bijvoorbeeld als ze pal tegen een huis staan.