Ontdekking van eeuwenoude steden in de Amazone ‘maakt een einde aan vijftig jaar discussie’

Het onderzoek doet verder afbreuk aan het beeld dat de Amazone vroeger grotendeels onbewoond was. De dichte begroeiing van het regenwoud zou de aanleg van drukke steden simpelweg onmogelijk hebben gemaakt, klonk het sinds de jaren zestig. Wetenschappers zetten daar sindsdien steeds meer vraagtekens bij, mede door de ontdekking van oude landbouw. Dit nieuwe onderzoek, dat woensdag verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift Nature, toont voor het eerst een netwerk van steden in de Boliviaanse Amazone. De oudste steden, zo groot als sommige middeleeuwse Europese steden, stammen uit de vijfde eeuw na Christus.

Twintig jaar geleden begon de Duitse hoofdonderzoeker, archeoloog Heiko Prümers, met het surveilleren van de honderden vierkante kilometers savanne. Het zoeken naar sporen van een oude beschaving in de Amazone is uitdagend, omdat van eventuele steden nu niet veel meer dan heuvels en greppels resteren. Stenen gebruikte men destijds nog niet, aarde en hout waren de belangrijkste bouwmaterialen.

Toch stuitten Prümers en zijn team, in samenwerking met de Boliviaanse overheid, op aanwijzingen voor stedelijke bebouwing. Na drie jaar meten brachten ze een paar hectare aan grond in kaart, waaruit aangelegde heuvels, kanalen en wegen tevoorschijn kwamen: een stad van voor de Spaanse kolonisatie.

Onderzoekers gebruiken lichtreflecties om oude steden in kaart te brengen

Prümers wilde echter bewijzen dat het hele gebied waar hij naar keek, van zo’n tweehonderd vierkante kilometer, structureel was bebouwd met steden en dorpen. Hij gebruikte daarvoor een in de archeologie relatief nieuwe technologie genaamd ‘lidar’. Net als een radar de omgeving in beeld kan brengen met weerkaatsende radiogolven, doet lidar dat met licht (daar staat de ‘L’ ook voor). De archeologen vlogen in een helikopter over de Boliviaanse Amazone en schenen met speciale lichtstralen op de grond. Die lichtstralen weerkaatsten van het oppervlak om weer door de helikopter te worden opgevangen. 

Aan de hand van de tijd dat de lichtstralen onderweg waren, maten de onderzoekers hoe ver weg alle structuren op de grond en de begroeiing daarboven waren, wat een driedimensionale kaart van de savanne opleverde. Ze filterden de begroeiing weg uit de driedimensionale kaart. Na die ‘digitale ontbossing’ werden de contouren van steden van weleer zichtbaar. Archeologisch gezien zeer waardevol, maar ook ecologisch verantwoord: ‘We kapten bomen met onze rekenmachines, niet met bijlen’, zegt Prümers.

In grootste stad stond piramide van 20 meter hoog

De structuren die verschenen, waren overduidelijk door de mens aangelegd: in de grootste stad, een kilometer in lengte en breedte, stond een piramide van zo’n 20 meter hoog. Eromheen vonden de onderzoekers U-vormige structuren. Die lijken op de structuren in het Andes-gebergte waarvan bekend is dat ze religieuze ceremoniële functies hadden. Om het geheel lagen drie ringvormige, defensieve wallen, die laten zien dat de stad door de eeuwen heen is gegroeid, van circa 500 tot 1.400 na Christus. Ten slotte stuitte Prümers met zijn team op wegen, kanalen en grote waterbassins.

Het team bezocht deze steden en dorpen op de grond. Bij twee locaties deden de onderzoekers opgravingen en vonden ze keramiek en bewerkt bot: ‘Alledaagse spullen die bewijzen dat dit echt nederzettingen waren’, zegt Prümers.

‘Fascinerend en overtuigend’, noemt Martin Berger, archeoloog aan de Universiteit Leiden, het onderzoek. Het maakt volgens hem ‘een einde aan vijftig jaar discussie over de bewoning van de Amazone’, en toont aan dat er wel degelijk een complexe cultuur was. Hoe die cultuur er precies uitzag, is nog onbekend. Daarvoor is vervolgonderzoek nodig. Berger: ‘Ik ben nu al benieuwd wat die opgravingen gaan aantonen.’

Het is nog altijd niet bekend hoeveel mensen er precies in Latijns-Amerika woonden voor de komst van de Europeanen. Dat komt doordat de ziekten die kolonisten meebrachten, de inheemse bevolking vaak voor hen uit aantastte. Daardoor is er weinig vastgelegd over die volkeren.