Rule Britannia? Oorlog in Oekraïne is test voor Johnsons plek op het wereldtoneel na de brexit

Rusland was Oekraïne nog maar net binnengevallen of Boris Johnson twitterde al dat hij de Oekraïense president Zelenski gesproken had om ‘vervolgstappen’ te bespreken. En de Britse premier laat zich sinds het begin van de oorlog niet alleen online gelden. Zo dook hij in april als eerste G7-leider in Kiev op, om Zelenski zijn steun te betuigen. De twee wandelden geflankeerd door beveiligers door het centrum van de hoofdstad. 

Verder had Johnson de primeur om begin deze maand als eerste het Oekraïense parlement toe te spreken. “Ik heb één boodschap voor jullie vandaag. Oekraïne zal winnen”, zei hij via een videoverbinding, met op de achtergrond de Britse en Oekraïense vlag. Het kwam hem op een staande ovatie van de volksvertegenwoordigers te staan. 

“Dit is jullie finest hour”, refereerde Johnson aan de beroemde speech in het Britse parlement in 1940 gehouden door Winston Churchill, van wie de premier een groot bewonderaar is. “Jullie kinderen en kleinkinderen zullen zeggen dat de Oekraïners de wereld een les hebben geleerd”, vervolgde hij, “namelijk dat de brute kracht van een agressor niet tegen de morele kracht van een volk is opgewassen dat vastbesloten is vrij te zijn.”

Niet onder de indruk

Johnson maakte in Oekraïne veel los met zijn speech, maar in eigen land waren de Britten niet onder de indruk, zegt Joël Reland van de onderzoeksgroep UK in a changing Europe van King’s College in Londen. De Britten zijn wel begaan met de oorlog in Oekraïne, maar ze rekenen Johnson vooral op zijn optreden in eigen land af, zegt hij. “Boris Johnson gaat door een moeilijke periode heen. Zijn populariteit is ernstig geschaad door partygate.”

Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat de coronaregels tijdens feestjes rondom Downing Street 10 zijn geschonden tijdens de lockdowns. Ook de premier zelf overtrad de regels tijdens zijn eigen verjaardagsfeest en kreeg daarvoor een boete opgelegd. Woensdag werd het langverwachte rapport van topambtenaar Sue Gray openbaar, waarin alle illegale feestjes die plaats hebben gevonden in Downing Street 10 en in regeringsgebouwen tijdens de lockdown zijn gedocumenteerd.

Met zijn duidelijke aanwezigheid en aandacht voor het Oekraïne-conflict hoopte Johnson onder andere de aandacht af te leiden van het binnenlandse politieke schandaal, zegt Reland. “Het gaf hem de mogelijkheid om zich te profileren als een belangrijk staatsman.” Zo liet Johnson voorafgaand aan zijn speech in het Oekraïense parlement weten een grote rol voor zijn land te zien bij het oplossen van het conflict. “Het Verenigd Koninkrijk leidt de wereld bij de hulp aan Oekraïne om terug te vechten tegen Vladimir Poetins barbaarse invasie”, zei hij tegen de zender ITV.

Premier met harnas

De Britse premier zit vanaf het begin geharnast in dit conflict, zegt Reland. “Nog voordat die was uitgebroken waarschuwde het Verenigd Koninkrijk al samen met de Verenigde Staten voor oorlog. De Europese Unie bagatelliseerde die mogelijkheid toen nog.” Door die opstelling creëerde Johnson een scheidslijn tussen het VK en de EU, zegt hij. “De Oekraïne-oorlog geeft Johnson de mogelijkheid de Britten er aan te helpen herinneren dat hij de man is die de brexit heeft geleverd en nu voor een andere aanpak kiest dan de EU.” Ook daarmee hoopte de premier zijn populariteit in eigen land wat op te krikken.

Zo liet hij al snel weten dat zijn land Oekraïne militair zou helpen. Londen beloofde eerder deze maand zo’n 1,5 miljard euro aan militaire steun. Dat is inclusief zo’n 350 miljoen euro aan militair materieel, die eerder al was toegezegd. Ook zegde het VK zo’n 450 miljoen euro aan humanitaire hulp toe. Stelling nemen tegen Russische olie, het tarief op Oekraïense producten verlagen? De Britten hoeven dat niet langer in Brussel te overleggen. En dus geeft deze oorlog Johnson ook de gelegenheid de voordelen van de brexit te tonen. Toch vindt Reland de verschillen tussen de Britse aanpak en die van de EU in de praktijk niet eens zo groot. “Het VK was bijvoorbeeld veel trager met het opleggen van sancties en heeft uiteindelijk de EU-aanpak op dat vlak gekopieerd.”

Johnson lijkt met zijn alomtegenwoordige bemoeienis met Oekraïne bovendien aan ‘Global Britain’ gestalte te willen geven. Vorig jaar lanceerde hij deze strategie officieel met een document van zo’n 100 pagina’s. De premier toont daarin aan dat zijn land ook na het vertrek uit de Europese Unie nog een plek op het wereldtoneel verdient. In de routekaart die hij erbij leverde, noemt hij expliciet het oplossen van conflicten. 

Johnson lijkt nu zijn kans te grijpen om te laten zien wat die woorden waard zijn. Ook binnen de Navo probeert hij zoveel mogelijk van zich te laten horen. Hij maande het bondgenootschap eind maart veel harder op te treden tegen Rusland. Zijn minister van buitenlandse zaken Liz Truss maakte die houding vorige maand concreter door de Navo op te roepen zware wapens, tanks en vliegtuigen aan Oekraïne te doneren. Verder suggereerde de minister een paar dagen geleden dat de Russische tegoeden die door Groot-Brittannië in beslag zijn genomen, na de oorlog gebruikt kunnen worden voor de wederopbouw van Oekraïne.

De grootste strategische belangen liggen voor Johnson toch in Europa

Een van de achterliggende ideeën van Global Britain is dat het land vrij is om nieuwe partnerschappen aan te gaan, zegt Reland, en wat dichter naar de Verenigde Staten en Australië toe te kruipen om bijvoorbeeld te praten over de veiligheidssituatie in de Indo-pacific. “Maar het conflict in Oekraïne toont aan dat de grootste strategische belangen van het VK toch in Europa liggen. Daar ligt de Russische dreiging.” 

En daarom is voor het VK samenwerken niet alleen met de Navo maar ook Europese partners van groot belang. “Ironisch genoeg kan een uitkomst in deze situatie zijn dat het VK en de EU veel meer gesprekken zullen hebben over samenwerking op het gebied van veiligheid, over het aangaan van allianties. Dus dit conflict zou Londen en Brussel wel eens dichterbij elkaar kunnen brengen.”

Of zijn houding rondom de Oekraïne-oorlog Johnson dichter bij de Britten brengt, betwijfelt Reland. “Het zal hem niet helpen bij het grote publiek dat hem afrekent op de stijgende kosten van levensonderhoud, en op partygate.” Binnen zijn eigen partij heeft het conflict wellicht wel wat effect, denkt de onderzoeker. “Sommige Conservatieve parlementariërs namen een stap terug met hun kritiek, en verlegden de focus naar de oorlog.”

In tijden van oorlog kun je de premier maar beter zijn werk laten doen, zeggen Johnsons voorstanders. Columnist Jonathan Freedland denkt daar heel anders over. Partygate moet juist nu niet irrelevant worden gemaakt, schrijft hij in The Guardian. De strijd in Oekraïne gaat volgens hem niet alleen om territorium maar om waarden als democratie en de rechtsstaat. Johnson heeft al bij verschillende gelegenheden minachting voor de wet en voor de mensen die de taak hebben de wet te handhaven getoond, schrijft Freedman. ‘Daarom maakt juist de oorlog in Oekraïne en de grotere strijd die de oorlog vertegenwoordigt het urgent dat hij vertrekt.’

Lees ook:

Boris Johnson ontwaart een toekomst van wereldformaat

Als gastheer van de G7 kan de Britse premier Boris Johnson zijn land weer even op de wereldkaart zetten. En dat komt goed uit, want zijn ambities voor ‘Global Britain’ zijn torenhoog.