Chinezen kunnen het land bijna niet meer uit: paspoorten niet meer verlengd, grenscontroles verscherpt

Een jaar geleden dacht Jack (30) nog dat zijn toekomst in zijn geboorteland China lag. Hij was afgestudeerd aan een Britse universiteit, maar had een goede baan in Shanghai, bij een van de big four-accountantskantoren. Hij had het mooi voor elkaar. Tot Shanghai in lockdown ging en Jack wekenlang opgesloten raakte: nu zet hij alles op alles om werk te vinden in Groot-Brittannië, en uit China weg te geraken.

‘Ik had al eerder het idee om te vertrekken, maar de lockdown heeft alles in een stroomversnelling gebracht’, zegt Jack, die alleen met zijn Engelse naam in de krant wil. Kritiek op de overheid is riskant in China. ‘Het is om gek van te worden: ik zit al sinds eind maart binnen, en heb geen idee hoelang dit nog zal duren. Ik heb geen enkel menselijk contact en ik mag alleen naar buiten voor covidtesten. Dit is een marteling.’

Sinds de lockdown van Shanghai zijn er steeds meer Chinezen die, net als Jack, weg willen uit China. Op WeChat, het populairste sociale medium van China, werd de term ‘migreren’ op 15 april 72 miljoen keer opgezocht en gedeeld, vijf keer meer dan een maand eerder. In de zoekmachine Baidu was ‘immigratieregels van Canada’ eind maart een van de populairste zoektermen. Chinese migratieconsultants melden tot twintig keer meer aanvragen dan normaal.

Maar terwijl steeds meer Chinezen aan migreren denken, maakt de Chinese overheid het moeilijker om het land te verlaten. Beijing is sinds augustus vorig jaar gestopt met het uitgeven van paspoorten, en kondigde vorige week aan dat het ‘niet-essentiële reizen’ naar het buitenland ‘strikt zal beperken’. Bronnen melden dat de grenscontroles sterk opgevoerd zijn. En in Leiyang, een stad in Hunan, werden eind maart zelfs alle paspoorten ingetrokken: inwoners krijgen ze na de pandemie terug.

Hogere middenklasse

De restricties leiden tot veel onrust in de Chinese hogere middenklasse, die het meest getroffen is door de lockdown in Shanghai en het meest verlangt om te migreren. Op sociale media wisselen mensen tips uit om voor de vervaldatum van hun paspoort te vertrekken, en wordt – ter omzeiling van de censuur – een Chinees karakter gebruikt dat als ‘run’ wordt uitgesproken, en dat een verlangen uitdrukt om ‘weg te rennen’.

‘Ik heb weinig vertrouwen in de situatie’, zegt Jack, die dagelijks Britse bedrijven en headhunters contacteert. ‘Zelfs als ik een baan en een werkvisum heb, ben ik niet zeker dat ik het land zal kunnen verlaten. Ik denk dat er politieke kwesties meespelen. Maar dat ligt heel gevoelig.’

In de jaren voor covid konden Chinezen steeds makkelijker de grens over. In 2019 maakten Chinese toeristen 155 miljoen buitenlandse trips, het drievoudige van tien jaar eerder, en studeerden 700 duizend Chinezen in het buitenland. In het kielzog van Beijings internationale investeringsprojecten streken Chinese contractarbeiders en ondernemers neer in ontwikkelende landen. Tegelijkertijd keerden steeds meer hoogopgeleide Chinezen terug naar hun economisch bloeiende bakermat.

Aan al die uitwisselingen kwam een einde toen China in het begin van de covidpandemie zijn grenzen sloot. Internationale vluchten werden schaars en onbetaalbaar, en quarantaineregels legden het toerisme lam. Onvrede daarover binnen de Chinese middenklasse werd lang overstemd door succesvol zerocovidbeleid en economisch herstel, maar ze wordt luider nu de economie achteruitgaat. De lockdown van Shanghai, die nu al zeven weken aanhoudt, was voor velen de spreekwoordelijke druppel.

Strengere grenscontroles 

‘Ik overwoog al langer te vertrekken, maar mijn familie was ertegen en ik dacht niet dat de situatie zo snel zou verslechteren’, zegt Stella (23), student bio-informatica in Shanghai. Ook zij wil om veiligheidsredenen enkel haar Engelse naam geven. ‘Sinds de sluiting van Shanghai heb ik de knoop doorgehakt: ik wil weg. Shanghai is een moderne stad, maar zelfs hier lijden we. Mensen zijn hun veiligheidsgevoel kwijt, dat is moeilijk te herstellen.’

‘Heel veel van mijn studiegenoten en vrienden overwegen om naar het buitenland te gaan’, zegt Luo, een 21-jarige Chinese uitwisselingsstudente in Japan. ‘En zij die al in het buitenland zijn, annuleren hun terugkeer en zoeken een manier om daar te blijven. Iedereen voelt dat de situatie in China slechter wordt.’

Tegelijkertijd wordt het voor Chinezen steeds moeilijker hun land uit te komen. De autoriteiten geven sinds augustus geen paspoorten meer uit, tenzij voor werk of studie, en leggen extra criteria op: zo is studeren boven een bepaalde leeftijd – in sommige steden 31 jaar – niet toegestaan, en moeten werknemers een enorme hoeveelheid documenten overleggen om in het buitenland aan de slag te mogen. In de eerste helft van 2021 werden 335 duizend paspoorten afgegeven: 98 procent minder dan in dezelfde periode in 2019.

Daarnaast zijn de grenscontroles opgeschroefd, en worden zelfs Chinezen met een geldig paspoort tegengehouden. Dat merkte Luo toen ze in april via Shenzhen het land verliet. ‘Normaliter is de paspoortcontrole een formaliteit, maar dit keer werd ik apart genomen. De douanebeambten wilden allerlei documenten zien, en hadden vragen over een eerder studentenvisum voor de Verenigde Staten. Het duurde een half uur om door de douane te raken.’

Terwijl Luo wachtte, zag ze hoe een veertiger met een visum voor een Russische taalschool doorgang werd geweigerd. ‘De douanebeambten zeiden hem dat we in een speciale periode van de epidemie zaten, en dat hij geen problemen moest veroorzaken voor het land. Een Russische taalschool vonden ze geen echte school. Wat de man ook zei – dat het een burgerlijke vrijheid is om het land te verlaten, dat ze geen recht hadden hem tegen te houden – ze lieten hem niet door.’

Beijing vreest braindrain

Volgens Beijing zijn de reisbeperkingen een maatregel tegen covid: wie het land uitreist, brengt bij terugkeer mogelijk het virus mee. Maar mogelijk probeert Beijing ook een braindrain en kapitaalvlucht te voorkomen. De meeste Chinezen met migratieplannen zijn welgesteld of hoogopgeleid. Beijing verscherpte recentelijk ook de controle op de afgifte van documenten die nodig zijn voor migratie door investering in het buitenland, de zogenoemde ‘gouden visa’.

Tekenend is ook het verhaal van een Chinese ict’er met Canadese verblijfsvergunning, die eind februari bij vertrek uit China onder druk werd gezet om te blijven. Het verhaal wordt ons verteld door een Chinese Canadees die met de ict’er bevriend is. ‘Het personeel op de luchthaven nam hem mee in een kamer en probeerde hem te overtuigen. De ene na de andere kwam hem vertellen hoe goed China is, en hoe chaotisch het buitenland. Uiteindelijk lieten ze hem gaan.’

Volgens migratieconsultants zal slechts een kleine minderheid van de belangstellenden daadwerkelijk vertrekken. Migratie is in normale omstandigheden al niet makkelijk, en wordt door de restricties nog moeilijker. Doordat China niet langer paspoorten voor familiebezoek afgeeft, tenzij in noodgevallen, betekent migreren nu bovendien ook langdurig gescheiden worden van familieleden in China.

Expats willen weg

Waar wel een exodus wordt verwacht, is onder expats: volgens een peiling van het medium This is Shanghai wil 48 procent van alle expats in Shanghai binnen een jaar weg. Ook zij lopen tegen de uitreisrestricties aan, als zij Chinese familie hebben. In Shanghai krijgen Chinese partners van expats en kinderen van gemengde ouders op dit moment geen afspraak voor uitreisdocumenten. Dit zou na de lockdown veranderen.

‘Het ergst is de onzekerheid’, zegt een Spaanse ondernemer uit een stad aan de Chinese oostkust, die met zijn Chinese echtgenote en hun zoontje naar zijn thuisland probeert te reizen. ‘De voortdurende veranderingen van de regels, plotse annuleringen van vluchten, geen duidelijke aanwijzingen, en verschillende regels in verschillende delen van het land. Het is alsof we in een escaperoom zitten.’

De ondernemer vertrekt omdat hij zijn familie in Spanje al drie jaar niet heeft gezien, maar ook omwille van het zerocovidbeleid: zijn bedrijf is al zeven weken gesloten, ook al zijn er in zijn stad geen besmettingen. Zijn gezin heeft alle nodige documenten, maar toch maakt hij zich zorgen. ‘Er zijn veel geruchten over hoe China mensen aan de grens stopt. Wij zijn hier ook bang voor. Ik weet echt niet wat we moeten doen als de reis van mijn vrouw als niet-essentieel zou worden aangezien.’

In een eerdere versie van dit artikel stond per abuis dat paspoorten zouden worden ingetrokken. Bedoeld werd: bestaande paspoorten worden niet meer verlengd.