Commissie: Rotterdam overtreedt wet bij volgen geradicaliseerde inwoners

De gemeente Rotterdam overtreedt de wet bij het volgen van geradicaliseerde inwoners. Dat stelt een commissie die in opdracht van burgemeester Ahmed Aboutaleb (PvdA) de Rotterdamse terrorismeaanpak heeft onderzocht.

De conclusie dat het beleid te ver gaat, kan gevolgen hebben voor de terrorismeaanpak in heel Nederland: vrijwel alle grote gemeenten doen dat hetzelfde als Rotterdam.

Gemeenten wordt al negen jaar door het Rijk opgedragen een lokale aanpak op te zetten, gericht op mogelijke extremisten. Over deze personen wisselen gemeenten, justitie, politie en zorginstanties informatie uit en bedenken een aanpak voor hen. Dit wordt de ‘persoonsgerichte aanpak’ genoemd. Honderden potentiële extremisten zaten de afgelopen jaren in zo’n aanpak.

Maar dit beleid is te ver doorgeschoten, stelt de commissie in Rotterdam, die bestaat uit onafhankelijke experts onder voorzitterschap van het voormalige hoofd van inlichtingendienst AIVD, Sybrand van Hulst. Volgens het onderzoeksrapport verzamelt de gemeente zelf actief informatie over radicale inwoners, om meer „zicht” op hen te krijgen. Die praktijk is onrechtmatig, aldus de commissie. Het inwinnen van informatie over extremisten is geen taak van de gemeente, maar van politie- en inlichtingendiensten.

Zelf ondervragen

Een van de manieren waarop ambtenaren informatie over radicale inwoners proberen te krijgen, is door hen zelf te ondervragen. Hierbij gaat de gemeente niet transparant te werk, blijkt uit een interne notitie die de commissie kon inzien. Zo krijgen de radicale inwoners in een gesprek hulp aangeboden, zonder erbij te zeggen dat zij in de gaten worden gehouden wegens radicalisering.

Volgens de commissie gebruiken ambtenaren de gesprekken over hulpverlening „als voorwendsel” om „bij iemand binnen te komen teneinde informatie voor veiligheidsdoeleinden te vergaren”. Hierbij is „de rechtmatigheid ernstig in het geding”.

Daarnaast houdt de gemeente geheime lijsten bij van organisaties waar radicalen contact mee hebben. Deze organisaties worden intern gelabeld als ‘hoog risico’ en zouden worden onderzocht. Ook dat had niet gemogen.

De doorgeschoten aanpak, omschreven als een mission creep, is volgens de commissie het gevolg van zware politieke druk om terrorisme te bestrijden. Landelijk terrorismecoördinator NCTV heeft gemeenten geïnstrueerd dit beleid te voeren en verstrekte de benodigde financiering.

Eerder bekend

Dat de lokale terrorismeaanpak op gespannen voet staat met wettelijke bevoegdheden, was binnen de overheid al jaren bekend. Zo werd de gemeente Den Haag hier in 2020 nog op gewezen door de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), blijkt uit een brief in bezit van NRC. De privacytoezichthouder adviseerde destijds over een plan van Den Haag om de aanpak nog verder uit te breiden, waarbij ook het online gedrag van radicale inwoners zou worden gemonitord. De AP zette een streep door dat plan en betwijfelde daarnaast of de héle aanpak wel rechtmatig is. Er worden hierbij grote hoeveelheden bijzondere persoonsgegevens verwerkt, zonder duidelijke juridische basis. Den Haag kreeg het ‘dringende’ advies te laten onderzoeken of dit wel mag.

Een daarop volgende evaluatie in opdracht van de gemeente ging echter nauwelijks in op de vraag of het beleid rechtmatig is. Wel merkten de onderzoekers op dat rollen in de aanpak te veel door elkaar lopen en dat ambtenaren het „lastig” vinden dat er geen wetgeving is die toeziet op de aanpak.

Lees ook Undercover naar de moskee: geheim onderzoek naar islamitische organisaties

Aboutaleb heeft in een brief aan de gemeenteraad laten weten dat hij de uitkomsten van het onderzoek omarmt. Maar in dezelfde brief schrijft hij „van opvatting” te verschillen met de onderzoekers over hun voornaamste conclusie dat de gemeente moet stoppen met het verzamelen van informatie over radicale inwoners, omdat dit niet mag. Aboutaleb suggereert in de brief dat hij hier toch mee wil doorgaan, omdat het belangrijk zou zijn dat de gemeente zich een „beeld” kan vormen van inwoners waarover radicaliseringszorgen zijn. Wel gaat hij hiervoor „heldere kaders” opstellen, in een nieuwe aanpak die voor de zomer klaar moet zijn.