‘Stille revolutionair’ met vinger op de zere plek wordt nieuwe Franse Onderwijsminister, en doelwit van extreem-rechts

Twee minuten na de benoeming van Pap Ndiaye tot nieuwe minister van Onderwijs in Frankrijk zat extreem-rechts al in de gordijnen. ‘De laatste steen in de deconstructie van ons land, zijn waarden en zijn toekomst’, twitterde Marine Le Pen. Ndiaye is een zwarte activist die een verderfelijke Amerikaanse woke-cultuur wil importeren, vindt extreem-rechts.

Karikaturaal, vinden Ndiaye’s medestanders, onder wie de nieuwe premier Elisabeth Borne. Pap Ndiaye is een alom gewaardeerd intellectueel, zeggen zij, een diplomaat die wars is van scherpslijperij. Maar ook een ‘stille revolutionair’ die de vinger legt op de zere plek. In theorie zou de Franse Republiek ‘kleurenblind’ zijn. Elke Fransman, ongeacht zijn afkomst of geloof, zou sociaal kunnen stijgen, mits hij de waarden van de Republiek maar onderschrijft. Maar dat ideaal strookt niet met een werkelijkheid waarin minderheden kampen met discriminatie en sociale achterstanden, aldus Ndiaye.

Over woke-activisten zei hij in Le Monde: ‘Ik deel het grootste deel van hun strijd, maar ik keur het moralistische en sektarische discours van sommige activisten af. Ik ben meer cool dan woke.’

Ndiaye maakte naam met La Condition Noire uit 2008, het eerste gezaghebbende boek op het gebied van black studies in Frankrijk. Hij was hoogleraar aan de prestigieuze politicologie-opleiding Sciences Po in Parijs en directeur van het Museum voor Immigratie. Zijn benoeming is een staaltje evenwichtskunst à la Macron. Omdat hij in zijn nieuwe kabinet van rechts afkomstige zwaargewichten als Bruno Le Maire (Economische Zaken) en Gérald Darmanin (Binnenlandse Zaken) handhaafde, had hij behoefte aan een sterke minister met een links profiel – met het oog op de komende parlementsverkiezingen waar de radicaal-linkse partij van Jean-Luc Mélenchon zijn grote tegenstander is.

Dat werd Pap Ndiaye, in 1965 geboren in de Parijse voorstad Antony. Zijn vader was de eerste Senegalese ingenieur die afstudeerde aan de gerenommeerde École nationale des ponts et chaussées. Zijn moeder is lerares natuurwetenschappen, afkomstig uit een boerenfamilie uit de Beauce in Midden-Frankrijk. Hun relatie hield niet lang stand. Toen Pap drie was vertrok zijn vader naar Senegal om de haven van Dakar te leiden. Jarenlang liet hij niets van zich horen. Met zijn zus Marie NDiaye – die later een beroemde schrijver werd – groeide Pap op in het middenklassestadje Bourg-la-Reine in de zuidelijke banlieue van Parijs. Ze waren de enige zwarte kinderen in hun klas, maar zeggen nauwelijks racisme te hebben ondervonden. ‘We vergaten de kleur van onze huid’, zei Pap Ndiaye in Le Monde.

‘Ik ben het pure product van de republikeinse meritocratie waarvan de school de pilaar is’, zei Ndiaye bij zijn installatie als minister van Onderwijs. Zijn parcours lijkt de republikeinse idealen te bevestigen: ook een zwarte jongen kan studeren aan prestigieuze instituten als het Lycée Henri-IV en de Ecole normale supérieure in Saint-Cloud. Ndiaye was zelfs van plan zijn gang door het onderwijs te vervolmaken aan de École nationale d’administration, de elite-opleiding voor hoge ambtenaren die studenten als Emmanuel Macron, François Hollande en Jacques Chirac afleverde.

Maar zijn leven veranderde door een verblijf aan de Universiteit van Virginia in de Verenigde Staten. Hij maakte er kennis met de Black Students Alliance die hem uitnodigde voor een bijeenkomst waar alleen zwarte studenten welkom waren. Ndiaye was geschokt door deze raciale exclusiviteit, maar door zijn Amerikaanse ervaringen begon hij steeds meer na te denken over zijn noiritude, zijn zwart zijn. Het had hem meegezeten, maar dat gold niet voor alle zwarte Fransen. De grote rellen in de banlieue van 2005 sterkten hem in deze overtuiging. Frankrijk had een probleem met zijn minderheden, zwart en moslim.

De Franse Republiek kent officieel geen groepen. Iedereen is gelijk. Die theoretische kleurenblindheid verhindert echter het nadenken over discriminatie, vond Ndiaye. En zwarte activisten die verbetering eisten werden gediskwalificeerd als mensen die de identiteit van hun eigen groep belangrijker vinden dan de waarden van de Republiek.

Ndiaye werd een gezaghebbende stem, op de bres voor zwart Frankrijk, maar altijd beheerst en gericht op de-escalatie, volgens zijn medestanders een meester in ‘het afkoelen van brandende kwesties’.

Vorig jaar hekelde Jean-Michel Blanquer, zijn voorganger als minister van Onderwijs, het ‘islamo-gauchisme’ aan de universiteiten. Volgens Blanquer vergoelijken linkse onderzoekers de radicale islam, omdat zij moslims zouden beschouwen als slachtoffers van racisme en kapitalisme. Ndiaye kwam in het geweer. ‘De term islamo-gauchisme duidt niet op enige realiteit aan de universiteiten’, stelde hij, en maakte volgens hem onderzoekers verdacht die gedegen onderzoek deden naar discriminatie en (post-)kolonialisme.

Nu is Pap Ndiaye de opvolger van Blanquer. Bij de overdracht op het ministerie van Onderwijs stonden beide mannen vrijdag stil bij Samuel Paty, de leraar die in 2020 werd onthoofd door een extremistische moslim. ‘Samuel Paty dwingt ons waakzaam te zijn over onze waarden’, zei Blanquer tegen Ndiaye. ‘U bent nu de bewaker.’