Historisch verlies voor de SPD van bondskanselier Scholz bij Duitse deelstaatverkiezingen

De christen-democratische CDU blijft volgens de voorlopige uitslag met afstand de grootste partij in Noordrijn-Westfalen (NRW), met 35,7 procent van de stemmen. Een enorme opsteker voor CDU, die onder Angela Merkel zestien jaar lang het land aanvoerde maar een desastreuze nederlaag leed bij de nationale Duitse verkiezingen vorig jaar september. Vorige week won de CDU ook al glansrijk bij de deelstaatverkiezingen in de noordelijke staat Sleeswijk-Holstein, aan de Deense grens. Daar haalde het net geen absolute meerderheid.

De verkiezingen in Noordrijn-Westfalen draaiden vooral om lokale thema’s. Maar als meest bevolkingsrijke Duitse deelstaat, met 18 miljoen inwoners, heeft de verkiezingsuitslag daar ook een impact op nationaal niveau. Het Duitse federale systeem kent naast een nationale regering zestien deelstaatregeringen die verregaande autonomie hebben op terreinen als gezondheidszorg, veiligheid, onderwijs en infrastructuur. Noordrijn-Westfalen, met steden als Düsseldorf en Keulen, is qua bevolkingsaantal en economische omvang vergelijkbaar met Nederland.

Belangrijkste thema’s in de deelstaat waren dit jaar onderwijs en veiligheid. Van dat eerste maakte de vertrekkende regering de afgelopen vijf jaar in de ogen van veel kiezers een puinhoop. De coalitie beloofde in 2017 het chronische lerarentekort op te lossen, maar daar kwam weinig van terecht. De FDP, die in Noordrijn-Westfalen de onderwijsminister levert, wordt daar nu zwaar op afgerekend. De partij zakte van 12,6 procent in 2017 naar 5,9 procent. Even leek het er zelfs op dat de FDP onder de Duitse kiesdrempel van 5 procent zou duiken, en daarmee geheel uit het deelstatelijke parlement zou verdwijnen.

Op het andere grote thema, veiligheid, scoorde de CDU punten met ‘Sheriff Herbert Reul’, zoals televisiezender ZDF de minister van Binnenlandse Zaken in Noordrijn-Westfalen doopte. Reul is met afstand de populairste politicus in NRW, en was de grote troefkaart van de CDU in de verkiezingen. Steden in Noordrijn-Westfalen worden geteisterd door bendegeweld en georganiseerde misdaad, grotendeels afkomstig van een aantal families met een Turkse of Arabische achtergrond, zogeheten ‘clans’. 

Woensdag twee weken geleden was er nog een massale vechtpartij in Duisburg, nabij Düsseldorf, tussen een zo’n clan en een groep Hells Angels. Vier mensen raakten gewond toen beide groepen het vuur op elkaar openden, midden op een plein vol omstanders. Onder Reul, verantwoordelijk voor openbare veiligheid, is Noordrijn-Westfalen begonnen de bendes en hun witwasmethodes structureel aan te pakken met onder meer grootschalige invallen. Veel kiezers verweten de voorgaande SPD-regering het probleem te negeren.

Landelijke thema’s

Vier op de tien kiezers stemden echter op basis van nationale thema’s. Dat verklaart de monsterzege van de grote winnaar op zondagavond: De Groenen. Die verdriedubbelden hun stemmen in Noordrijn-Westfalen ten opzichte van 2017, naar 18,2 procent. Landelijke Groenen-leiders Annalena Baerbock (minister van Buitenlandse Zaken) en Robert Habeck (Economie en Klimaatbescherming) zijn zeer populair, onder meer door hun opstelling in de Oekraïne-oorlog. Beiden pleiten voor grootschalige militaire steun aan Oekraïne, terwijl regeringsleider SPD nogal eens twijfel uitte. Tegelijk verzet Habeck zich tegen een al te snelle afbouw van Russische energie, die in Duitsland veel banen zou kosten.

De SPD moest het doen met 26,7 procent van de stemmen, de slechtste uitslag in Noordrijn-Westfalen sinds 1947. Extra pijnlijk is dat de staat traditioneel SPD-gebied heet te zijn. Een CDU-Groenen coalitie lijkt het meest waarschijnlijk. Maar de lokale SPD-leider Thomas Kutschaty wil ondanks zijn verlies proberen te formeren met de FDP en De Groenen, net als op landelijk niveau. De Groenen hebben daardoor het laatste woord. Landelijk CDU-leider Friedrich Merz twitterde zondagavond alvast: ‘De CDU is terug.’