Turkije wil af van zijn Syrische vluchtelingen, maar niet iedereen is overtuigd

Je zou hem misschien een soort Turkse tegenhanger van Geert Wilders kunnen noemen. De Turkse anti-immigratiepoliticus Ümit Özdag weet in elk geval hoe je ophef creëert.

Toen binnenlandminister Süleyman Soylu hem onlangs in een tv-interview uitmaakte voor een minderwaardig mens (‘lager dan een dier’) meldde Özdag zich de volgende dag demonstratief bij het ministerie, waar hij werd tegengehouden door beveiligers. Hij riep de bewindsman vergeefs op naar buiten te komen. “Süleyman, als je een man bent, en geen lafaard, ga je hier voor het ministerie de confrontatie met me aan, zonder je achter de politie te verschuilen”, twitterde Özdag.

Zijn nieuwste stunt is een YouTube-video van ruim negen minuten over de denkbeeldige situatie in Istanbul in het jaar 2043. Volgens het onheilspellende filmpje, getiteld Sessiz istila (‘Stille invasie’), zal de metropool dan door onbeheerste immigratie in verval zijn geraakt en vergeven zijn van de criminaliteit. De video wordt door Turken al dagen driftig gedeeld op sociale media en is reeds meer dan 4 miljoen keer bekeken.

Lees verder na de video. 

Turkije kampt met fikse economische problemen

Özdag speelt met dit soort acties in op de toenemende onvrede in Turkije over de 3,7 miljoen geregistreerde Syrische vluchtelingen in het land. Toen de Syriërs vanaf 2011 begonnen te komen, draaide de Turkse economie nog goed. De gematigd islamitische Turkse regering sympathiseerde met de ontheemden en ging ervan uit dat zij slechts tijdelijk zouden blijven. Maar inmiddels sleept het conflict in Syrië zich al elf jaar voort. Bovendien kampt Turkije tegenwoordig met fikse economische problemen, waaronder een officiële inflatie van rond de 70 procent.

Veel Turken zien de Syriërs als bedreigende rivalen op de arbeidsmarkt, die bereid zijn voor relatief weinig geld te werken, en maken zich zorgen over ‘arabisering’ van de cultuur. Uit peilingen blijkt dat zo’n driekwart van de Turken nu van de Syriërs af wil.

“Het is een van de weinige kwesties waarover Turken het eens zijn”, zegt Nigar Göksel, Turkije-directeur van de gerenommeerde denktank International Crisis Group. “Wie je ook vraagt op straat, hoog opgeleid, laag opgeleid, van welke achtergrond ook, het overgrote deel van de Turken vindt dat de Syriërs naar huis moeten.”

Alle grote partijen in Turkije beloven repatriëring van vluchtelingen

Vooralsnog is de verwachting dat de Zafer Partisi (‘Overwinningspartij’), die Özdag vorig jaar oprichtte, bij de parlementsverkiezingen volgend jaar weinig stemmen zal krijgen. Maar zijn uitlatingen beïnvloeden het publieke debat wel. Alle grote partijen in Turkije beloven repatriëring van de vluchtelingen.

De grootste oppositiepartij CHP stelt zelfs dat, als zij aan de macht komt, alle Syrische vluchtelingen binnen twee jaar ‘vrijwillig’ zullen terugkeren. De partij wil dit bereiken middels veiligheidsgaranties voor de ontheemden van de Syrische president Bashar al-Assad - een volgens deskundigen niet al te realistische gedachte, aangezien de repressie van de dictator juist de belangrijkste reden is waarom veel Syriërs naar Turkije zijn getrokken.

Geconfronteerd met deze onvrede kondigde de Turkse president Recep Tayyip Erdogan eerder deze maand een grote uitbreiding aan van een initiatief om Syriërs te laten terugkeren. Turkije bouwde de afgelopen tijd in het noorden van van Syrië, in gebied dat wordt beheerst door Turkse troepen en gelieerde rebellen, al 57.000 prefabhuizen van een gepland totaal van 100.000. Daarin wonen nu zo'n 50.000 voorheen ontheemde families. In een toespraak ter gelegenheid van dit project beloofde Erdogan dat er nog eens 200.000 huizen bij zullen komen, voor een miljoen vluchtelingen die terugkeren vanuit Turkije.

Volgens de president zullen ook scholen en ziekenhuizen worden gebouwd en zal bedrijvigheid worden gestimuleerd “van landbouw tot industrie”. Erdogan onderstreepte dat de Syrische ‘broeders’ niet zullen worden gedwongen om terug te gaan. “Ze kunnen vertrekken als ze willen, maar wij zullen hen niet wegjagen", zei hij afgelopen week voor een gehoor van zakenmensen in Istanbul. “Wij zullen hen niet in de schoot van moordenaars duwen.”

Zorgen over de steeds giftiger retoriek

De aankondiging leidt tot honende reacties van oppositieleiders, die Erdogan beschuldigen van politiek opportunisme. De president zou slechts willen voorkomen dat het verhitte immigratiedebat volgend jaar de verkiezingsstrijd gaat domineren. “Erdogan, stop met deze verhalen, er komen nog steeds zwermen vluchtelingen over de grens”, schampert CHP-voorman Kemal Kilicdaroglu op Twitter. “We hebben allemaal genoeg van je nepprojecten.”

Intussen maken mensenrechtenactivisten zich vooral zorgen over de steeds giftiger retoriek over immigratie in Turkije. Nu al zijn er af en toe xenofobe aanvallen op vluchtelingen.

Onafhankelijke deskundigen vragen zich voorts af of Erdogans plan veel zal uithalen. Zo wordt er op gewezen dat veel Syrische vluchtelingen, zeker als ze worden gezien als sympathisanten van rebellengroepen, nog steeds gevaar lopen in hun vaderland. Bovendien zit de Syrische economie door een combinatie van oorlog en sancties diep in het slop.

Zelfs onder de huidige moeilijke economische omstandigheden is het in Turkije nog steeds veel makkelijker om werk te vinden. Ook is er de aantrekkingskracht van gratis zorg en onderwijs in Turkije.

“Ik weet niet wat Erdogan bedoelt als hij zegt dat de Syriërs alleen ‘vrijwillig’ zullen vertrekken”, zegt Göksel van International Crisis Group. “Ik ben sceptisch over dit plan. Het lijkt mij niet dat vluchtelingen massaal gaan terugkeren.”

Lees ook:

De steun voor Syrische vluchtelingen in Turkije neemt af: ‘Wees voorzichtig, blijf thuis’

Steekpartijen tussen jongeren leiden in Turkije tot pogroms op Syrische vluchtelingen. ‘Ik stuurde meteen een appje rond: Ga je huis niet uit.’ Een reportage van correspondent Ingrid Woudwijk.