Direct naar artikelinhoud
3 vragen

Ook Zweden kiest voor toetreding tot de Navo: wat zijn de gevolgen?

Zowel Zweden als Finland kiest voor een Navo-lidmaatschap. Wat zijn de gevolgen voor de Noord-Europese landen? Wat voor strategische voordelen levert dit de Navo op? En hoe zal Rusland reageren? 

en
Finse soldaten tijdens een militaire oefening.Beeld AP

Ook Zweden wil lid worden van de Navo. De Zweedse regerende sociaal-democratische partij hakte zondag de knoop door, waarmee het laatste obstakel is weggenomen voor aansluiting bij het militaire bondgenootschap.

‘Er is een wereld voor, en na 24 februari’, zei de sociaal-democratische premier Magdalena Andersson zondag, verwijzend naar de dag dat Rusland Oekraïne binnenviel. ‘Met de inval in Oekraïne is de veiligheidsorde fundamenteel veranderd en daarmee ook onze afweging over onze onafhankelijke positie.’ Ze zei dat Zweden en Finland snel samen hun aanvraag zullen indienen. 

Navo-baas Jens Stoltenberg juicht het besluit zondag toe tijdens een Navo-top in Berlijn. Hij zei dat de Navo de aspirant-leden wil beschermen in de periode tot aan het lidmaatschap, bijvoorbeeld door de aanwezigheid in de Baltische regio te vergroten. Wat zijn de andere gevolgen voor Zweden en Finland, en voor de Navo? En wat gaat Rusland doen?

Wat zijn de gevolgen voor Finland en Zweden?

Het lidmaatschap betekent niet dat er nu snel Navo-troepen in Zweden en Finland te zien zullen zijn. Wel zullen Britse en Amerikaanse militairen de komende tijd veelvuldig op bezoek komen, denkt de Zweedse Navo-expert Anna Wieslander. Dat doen ze om de steun van Groot-Brittannië en de VS nog eens extra te benadrukken. Beide landen hebben Zweden en Finland veiligheidsgaranties gegeven voor de periode tussen hun aanvraag en het daadwerkelijke lidmaatschap van de Navo. 

Militair hoeft er voor Zweden en Finland niet veel te veranderen. Beide legers voldoen al aan de Navo-criteria. Wel ligt het voor de hand dat de twee nieuwe leden mee zullen doen met bestaande Navo-missies in Polen en de Baltische staten. Zo zouden Finse en Zweedse vliegtuigen mee kunnen doen met de Navo-patrouilles in de Baltische regio. Voor andere Navo-geleide missies, zoals de vorig jaar beëindigde missie in Afghanistan (2015-2021), geldt dat Zweden en Finland vaak al meededen.

Volgens Navo-expert Wieslander zal de legerleiding van zowel Zweden als Finland vooral hun militaire plannen moeten herzien. Zo wordt Gothenburg cruciaal als bevoorradingshaven voor Finland en de Baltische regio. ‘We hebben daar eerder al eens Russische onderzeeërs gezien die aan het spioneren waren’, aldus Wieslander.

Ook de meest noordelijke delen van Zweden en Finland krijgen speciale aandacht op de Navo-tekentafel. ‘Het is een belangrijk strategisch gebied, omdat de Russen daar tweederde van hun strategische nucleaire wapens bewaren.’

De belangrijkste horde zal misschien een mentale zijn. De Zweden en de Finnen moeten aan het idee wennen dat ze niet meer helemaal onafhankelijk zijn op militair gebied. Volgens Wieslander valt dat mee. ‘De Navo is een intergouvernementele organisatie. Zweden en Finland behouden hun soevereiniteit.’

Ook Zweden kiest voor toetreding tot de Navo: wat zijn de gevolgen?

Wat zijn de militaire gevolgen voor de Navo?

Navo-leiders stellen allerwegen dat hun defensieve alliantie versterkt wordt met de toetreding van twee geavanceerde Europese democratieën met serieuze militaire middelen, ook in de lucht. Na toetreding zullen beide landen worden geïntegreerd in de plannen van de Saceur (Supreme Allied Commander Europe, altijd een Amerikaan) voor de collectieve verdediging van Navo-grondgebied.

‘De Navo krijgt er een noordflank bij’, zegt Clingendael-defensiespecialist Dick Zandee daarover. Hij verwacht een grotere maritieme aanwezigheid in het Baltische gebied. De noodzaak om Finland desnoods bij te staan in de verdediging van zijn meer dan 1.300 kilometer lange grens met Rusland ‘verhoogt de druk op de Nato Response Force, de snelle reactiemacht van de Navo’.

Zandee acht het mogelijk dat de Joint Expeditionary Force – een door de Britten geleide multinationale snel inzetbare macht waar naast Nederland ook negen Noordse landen (inclusief Zweden en Finland) aan deelnemen – daarbij een rol gaat spelen.

Door de uitbreiding verandert het krachtenveld in het Baltische gebied, vooral ook ten gunste van de drie kleine Baltische Navo-lidstaten Estland, Letland en Litouwen. Die landen zijn sowieso kwetsbaar voor een Russische militaire aanval, zeker als deze hen afsnijdt van de smalle landverbinding met Polen. Na toetreding van Finland en Zweden wordt het voor de alliantie makkelijker een geïntegreerde verdediging van het Baltische Zeegebied te organiseren. Daarbij speelt ook het centraal in de Baltische Zee gelegen Zweedse eiland Gotland een cruciale rol; het wordt ook wel een ‘onzinkbaar vliegdekschip’ genoemd.

Los van de militaire gevolgen, is het politieke signaal helder: de gelederen sluiten zich tegen Poetins agressie. Zij die kunnen, zoeken bescherming onder de nucleaire paraplu van de Navo.

Hoe reageert Rusland?

Rusland is zeer gekant tegen de Finse en Zweedse stap en heeft bij monde van president Poetin ‘militair-technische’ maatregelen in het vooruitzicht gesteld. Zijn woordvoerder waarschuwt dat het ‘de veiligheid van Europa niet zal vergroten’.

De plaatsvervangend voorzitter van de Russische veiligheidsraad, Dmitri Medvedev, liet weten dat Rusland zijn lucht-, land en zeestrijdkrachten in de regio zal versterken bij Fins-Zweedse toetreding en dat geen sprake meer kan zijn van een kernwapenvrij Baltisch gebied. De nieuwe Navo-landen zullen moeten leven met hypersone en kernwapens naast de deur, aldus Medvedev.

Doen we al, was kort samengevat de reactie uit Litouwen. De VS en sommige bondgenoten geloven dat er nu al kernwapens in de Russische exclave Kaliningrad zijn, evenals Iskander-raketten. Wel zouden er nieuwe systemen of kernwapens geplaatst kunnen worden in Kaliningrad, op het Russische Kola schiereiland en – als Poetin Loekasjenko zo ver kan krijgen – in Belarus.

De eerste economische strafmaatregel werd afgelopen weekend al genomen: sinds zaterdag levert Rusland geen elektriciteit meer aan de Finnen. Die zeggen dat echter op te kunnen vangen. Analisten verwachten ook desinformatiecampagnes, zoals de reclamecampagne die recent in Moskou te zien was. Op bushalteposters werden beroemde Zweden, zoals schrijfster Astrid Lindgren, als nazi’s neergezet.

Volgens Navo-expert Wieslander is niet duidelijk wat de Russen vorige week bedoelden met hun dreigement van een ‘symmetrische antwoord’ op de Zweedse en Finse toetreding. ‘Maar dat is het hele punt, dat wij moeten gissen naar wat zij zullen doen. Er zijn al pogingen gedaan van elektronische verstoring van onze apparatuur, er zijn al cyberaanvallen, sterke retoriek – en daar kunnen we meer van verwachten. Misschien zullen ze op termijn ook militaire systemen verplaatsen.’

De verwachting van meer dreigende Russische taal en (nucleair) wapengekletter past intussen in een traditie en is, zeker tegen de context van de oorlog tegen Oekraïne, niet verrassend. Zij vormen daarmee nu al onderdeel van de Russische dreiging, zoals die door andere Europese landen ervaren wordt.