Nederlandse pelgrims zien Titus Brandsma heilig verklaard worden in Rome: ‘We zeiden: als het ooit gebeurt, gaan we erheen’

Op het Sint-Pietersplein in Rome wapperen zondagochtend de rode pompeblêden van de Friese vlag. Honderden katholieke pelgrims reisden vanuit Nederland af naar Vaticaanstad voor de heiligverklaring van priester, hoogleraar en publicist Titus Brandsma, onder wie velen uit Friesland. Daar is hij in 1881 ter wereld gekomen in het Ugoklooster, met als voornamen: Anno Sjoerd.

‘Als je ons huis uitkomt en dan ietsje verder loopt, zie je de boerderij waar hij is geboren’, vertelt de 19-jarige Rinnert Wortman uit Bolsward niet zonder trots. Het is zijn eerste dag in Rome. Na de vele kerkbezoeken rust hij samen met zijn moeder Tjitske even uit op een marmeren bankje voor de Friezenkerk, de ontmoetingsplaats voor Nederlandse katholieken in Rome.

De vrolijke tiener is een van de jongsten van een grote groep Nederlandse pelgrims, die zich aan de vooravond van de heiligverklaring verzameld hebben in het bescheiden kerkje, vlak naast de majestueuze Sint Pieter. Er reisden 250 mensen met de organisatie Huis van de Pelgrim af naar Rome en naar schatting evenveel anderen kwamen op eigen gelegenheid.

Nu is Wortman nog student bedrijfskunde, maar hij is van plan om in september te beginnen aan de priestersopleiding in Utrecht, in de voetsporen tredend van zijn beroemde plaatsgenoot en held. Hij haalt de gemiddelde leeftijd van hun reisgezelschap flink omlaag, glimlacht zijn moeder, die de keuze van haar zoon voor het priesterschap ‘niet de makkelijke weg’ noemt, maar ook trots is. Al toen hij 6 jaar was, vroeg Wortman na een bezoek aan het Titus Brandsma-museum in Bolsward of hij op school een spreekbeurt mocht houden over de martelaar, vertelt zijn moeder.

Brandsma is in 1942 vermoord in concentratiekamp Dachau, nadat hij zich al in de jaren dertig fel uitsprak en zich tijdens de bezetting ook verzette tegen het naziregime. Hij werd in 1936 lid van het Comité van Waakzaamheid, een kring van intellectuelen die waarschuwde voor de gevaren van het nazisme. In 1941 ging Brandsma als hoofdredacteur van dagblad De Stad Oss de katholieke redacties af, om zijn collega’s ervan te overtuigen advertenties van de NSB voortaan te weigeren.

Wonder

In 1985 verklaarde paus Johannes Paulus II de geboren Fries al zalig, maar voor de volgende stap naar een heiligverklaring ontbrak nog één ding: een wonder. Bij leven had Brandsma dat niet verricht, maar een postuum aan hem toegeschreven wonder maakte de weg naar de heiligencanon alsnog vrij. Het gaat om de genezing van de Amerikaanse pater Michael Driscoll. Hij was in 2004 gediagnosticeerd met uitgezaaide huidkanker, en genas spontaan na te hebben gebeden op voorspraak van Brandsma, met een stukje van Brandsma’s pij op zijn hoofd.

Uit lang onderzoek van het Vaticaan zou blijken dat de genezing medisch onverklaarbaar was. Niet alle pelgrims zijn daarvan overtuigd. Voor hij naar Rome afreisde, verklaarde Han van Krieken, rector magnificus van de Nijmeegse Radboud Universiteit en zelf patholoog, tegenover universiteitskrant Vox dat een dergelijke genezing weleens vaker voorkomt. 

George Hudepohl en Anita Mulder (beiden 66) uit Borne vallen even stil als het onderwerp ter sprake komt. ‘Weet je’, zegt Mulder diplomatiek. ‘Het is een heel bijzondere man geweest, dat staat vast.’ Haar tante werkte ooit als dienstmeisje bij de familie Brandsma, Mulder heeft thuis nog altijd de brieven die de kersverse heilige aan haar tante schreef. ‘Als ik die zie, denk ik: hoe heeft hij daar ooit tijd voor gehad?’ Ook minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra, namens de Nederlandse regering aanwezig bij de heiligverklaring, houdt zich over de mogelijkheid van een wonder op de vlakte. ‘Dat laat ik aan de kerk. Ik vind zijn biografie bewonderenswaardig en een inspiratiebron voor ons allen.’

Gejoel

Naast Nederlands en Fries klinkt er zondag ook veel Frans op het Sint-Pietersplein, want onder de tien nieuwe heiligen bevinden zich naast Brandsma drie Fransen, vijf Italianen en een Indiër. Telkens als paus Franciscus een van de namen noemt stijgt er luid gejoel op, zoals bij een voetbalwedstrijd wanneer de stadionspeaker de opstelling aankondigt, maar dan steeds vanaf een ander stukje van het plein.

Voor het echtpaar Hudepohl-Mulder is dit een moment waarnaar ze al tientallen jaren uitkeken. ‘We hebben al bij de zaligverklaring bedacht: als hij ooit heilig wordt, gaan we erheen’, zegt Mulder, die net als Rinnert Wortman al van jongs af aan gefascineerd was door het leven van Brandsma en zijn dood.

Op de vraag waarom juist Brandsma hem zo aanspreekt, moet de jonge priester in spe Wortman nadenken. Er zijn veel interessante aspecten, benadrukt Wortman, maar één element vindt hij vaak onderbelicht: de inzet van Brandsma voor Friesland en de Friese taal.

‘Hij was een echte Bolswarder’, zegt Wortman zonder spoor van twijfel. Want ja, het zal best kloppen dat Brandsma, zoals een Brabander hem voorhield, langer in Brabant dan in Friesland heeft gewoond, maar hij hield wél de eerste preek in het Fries, en begon aan een vertaling van het misboek in het Fries.

Als hij later zelf priester is, hoopt Wortman de mis volledig in het Fries op te dragen, naar het voorbeeld van Brandsma. Hij wil de dalende trend keren die bij zijn generatie zowel in kerkbezoek als Friese taalbeheersing zichtbaar is. ‘Titus Brandsma heeft in het zuiden misschien belangrijkere dingen gedaan’, erkent Wortman. ‘Maar dat hij heeft gekerkt in het Fries, spreekt mij persoonlijk aan.’