Na maandenlang protest tegen lithiummijn valt doek voor mijnbouwgigant in Servië

Van euforie is in dorpscafé ‘Zoals vroeger’ geen sprake. “Ze moeten de boorputten weghalen, en de gekapte bossen herplanten”, zegt boer Dalibor Vujic (40), aan de koffie en met in zijn hand een sigaret. “En het belangrijkste: dit gebied als beschermd agrarisch gebied bestempelen”, vult lerares literatuur Marijana Petkovic (48) aan. “Dit is slechts een stap in de goede richting.” Dus gaan ze ook zaterdag weer de straat op om te protesteren.

Maar deze eerste stap is al een overwinning van jewelste: donderdag verklaarde de Servische premier Ana Brnabic dat het over en uit is met de ontwikkeling van de grootste lithiummijn van Europa, door de Brits-Australische gigant Rio Tinto. “We vervullen alle verzoeken van de milieubeweging en hebben een punt gezet achter de aanwezigheid van Rio Tinto in Servië”, zei ze op een persconferentie. Het is een van de zeldzame keren dat het huidige Servische leiderschap, aangevoerd door de autoritaire president Aleksandar Vucic, bakzeil haalt.

Maandenlange protestacties

Dat gebeurt na maandenlange protestacties, waarbij duizenden milieuactivisten en andere tegenstanders snelwegen in het hele land blokkeerden. “Wat zouden jullie in Nederland doen, als er een bedrijf naar je dorp komt en zegt: we gaan hier een mijn graven van 560 hectare?” vraagt Petkovic. Spottend, met haar armen gespreid: “We vernietigen alles, maar het is vooruitgang, en ecologisch verantwoord!”

Aanvankelijk waren de zevenhonderd inwoners van het dorp Gornje Nedeljice, op twee uur rijden ten zuidwesten van de hoofdstad Belgrado, juist enthousiast toen Rio Tinto bij proefboringen in 2006 lithium in de bodem aantrof. Dat metaal is een van de belangrijkste grondstoffen voor accu’s in onder meer elektrische auto’s. De vraag ernaar steeg de afgelopen jaren explosief en zal alleen nog maar toenemen. Gornje Nedeljice zit bovenop een van de grootste voorraden van Europa, en Rio Tinto was bereid meer dan 2 miljard euro te investeren om het mineraal dat het bevat uit de grond te halen. Er werden meerdere proefboorputten aangelegd. “Ze hadden het destijds over een mijn van 20 tot 50 hectare”, zegt Petkovic. “We dachten: nou prima, als dat naast ons dorp komt.”

Maar twee jaar geleden sloeg de stemming om, toen bewoners bij toeval een kaart van het gebied onder ogen kregen. Daarop bleek de mijn ineens tien tot twintig keer zo groot. Het dorp bleek bovendien deels te moeten verdwijnen. Sommige bewoners zijn al uitgekocht. Ongeveer veertig deels ontmantelde huizen aan de rand van het dorp, vaak zonder ramen en dak, zijn daar macabere getuigen van. “En in de zomer gebeurde er dít met ons meertje”, zegt Petkovic, terwijl ze foto’s op haar telefoon tevoorschijn haalt. Daarop is een dikke bruine drab te zien. “Rio Tinto had er geen goede uitleg voor, ze zeiden dat het een of andere bacterie was.” Het 150 jaar oude bedrijf, dat een omstreden reputatie heeft op het gebied van milieuvriendelijkheid, bleef volhouden dat het zich aan de hoogste ecologische standaarden en de Servische wetgeving hield.

Onteigening van woningen

Maar de protesten barstten pas echt los, toen de regering eind vorig jaar een wet naar het parlement stuurde die onteigening van huizen een stuk sneller, makkelijker en goedkoper maakte. De wegblokkades van demonstranten hadden succes: op het laatste moment werd het voorstel ingetrokken. Na die eerste barst in het project trok de gemeente, waaronder Gornje Nedeljice valt, het bestemmingsplan voor het gebied waar de mijn moet komen in. 

Maar president Vucic bleef vasthouden aan het plan. “Dat project staat vast en we gaan het niet veranderen”, zei hij nog eind vorig jaar. Daarbij speelde mee dat het gaat om een van de grootste buitenlandse investeringen ooit in het niet al te bemiddelde Servië. Vucic hield de Serviërs ook voor dat ze een miljard euro aan schadevergoeding moesten ophoesten als hij Rio Tinto de deur zou wijzen. Maar de protesten hielden aan. Nu besluit Servië dus officieel dat het bedrijf kan inpakken.

Vucic en de regering lijken daarmee eieren voor hun geld te kiezen in de aanloop naar de parlements- en presidentsverkiezingen in april. Vucic beheerst nu nog het hele parlement en het grootste deel van de media. Zonder banden met zijn partij is het vrijwel onmogelijk een voorname positie bij de overheid of in het bedrijfsleven te krijgen. Maar zijn macht vertoont nu dus scheurtjes. 

Ook het referendum mislukte

Een andere tik kreeg hij afgelopen zondag te verduren tijdens een referendum over een nieuw benoemingsbeleid voor rechters en aanklagers, dat ze onafhankelijker moet maken. Het kreeg de steun van 60 procent van de Serviërs, maar grote steden als Belgrado en Novi Sad stemden tegen. Niet vanwege de inhoud, zo wordt aangenomen, maar uit onvrede met het beleid van Vucic en gebrek aan mogelijkheden om die op een andere manier te uiten.

Premier Brnabic beschuldigde donderdag intussen de vorige machthebbers van het binnenhalen van Rio Tinto, en het mijnbedrijf van gebrek aan transparantie. Rio Tinto zegt de juridische basis van de verbanning te bestuderen. 

In café ‘Zoals vroeger’ in Gornje Nedeljice houden ze de vinger aan de pols. Ze vrezen dat Rio Tinto na de verkiezingen via de achterdeur terugkomt, of wie weet, een ander mijnbedrijf. “Wij zijn boeren, en we leven hier prima van onze dieren, van maïs, bramen, frambozen en pruimen”, zegt boer Vujic. “Ik rijd in een acceptabele auto.”

Lees ook:

Terwijl Servië een parlement kiest, eist de president alle aandacht op

Een groot deel van de Servische oppositiepartijen boycot zondag de parlementsverkiezingen, omdat die volgens hen niet eerlijk zullen verlopen – net zomin als de campagne.

Bolivia heeft een enorme voorraad aan lithium, maar geen bedrijf dat het kan winnen. Wat nu?

Bolivia is al jaren hekkensluiter in de ontginning van lithium, een van de belangrijke grondstoffen voor batterijen voor onder meer elektrische auto’s, maar het heeft wel een van de grootste voorraden ter wereld.