Terug naar de krant

Domesticatie van schapen begon met een gevangen lammetje

Leeslijst Nieuws

Archeologie Geiten en schapen waren de eerste dieren die bij het begin van de landbouw werden gedomesticeerd.

Leeslijst

In het Anatolische dorpje Asikli Höyük is uit opgravingen haarscherp naar voren gekomen hoe vanaf ruim tienduizend jaar geleden jagers-verzamelaars daar geiten en vooral schapen domesticeerden.

Die praktijk begon met het vangen van wilde lammetjes en geitjes die in hokken werden vetgemest en na een paar maanden geslacht. En al binnen vierhonderd jaar werd er in deze gestaag groeiende geïsoleerde gemeenschap op kleine schaal gefokt met dieren die voor dat doel wat langer mochten blijven leven. In de laatste fase, na zevenhonderd jaar, worden de dieren beter verzorgd en worden ze soms ook in kuddes op weides in de buurt gehoed – dat laatste blijkt onder meer uit de grotere gezondheid van de dieren en betere toestand van hun gewrichten.

De betrokken archeologen, onder leiding van Mary Stiner (University of Arizona) concluderen dan ook „met zekerheid” dat deze gemeenschap één van de plekken was waar in deze vroege landbouw tijd geiten en schapen zijn gedomesticeerd. Ze beschrijven hun onderzoek deze week in de PNAS.

De schuwe schapen en geiten zouden waarschijnlijk nooit zelf toenadering gezocht hebben

Iedere stap in het domesticatieproces vergde meer werk en meer organisatie, waarschijnlijk voortgedreven door de gestage groei van de gemeenschap. In de vroegste periode woonden de mensen er in half ondergrondse huizen van met leem ingesmeerd vlechtwerk, die geleidelijk aan werden vervangen door steeds meer huizen van modderbaksteen, die ook steeds dichter op elkaar werden gebouwd. Eén kenmerk van domesticatie vonden de archeologen in de onderzochte periode van duizend jaar overigens niet: de schapen en geiten worden in deze periode niet kleiner, maar dat verklaren de archeologen, onder wie ook Hijlke Buitenhuis (Archeosupport Groningen), uit het feit dat er ook voortdurend nieuwe wilde dieren werden toegevoegd aan de fokdieren.

Geiten en schapen waren – met runderen en iets later ook varkens – de eerste diersoorten die bij het begin van de landbouw gedomesticeerd werden, zo rond tienduizend jaar geleden. Daarvoor was alleen de hond reeds gedomesticeerd, ergens in de IJstijd, rond 20.000 jaar geleden, waarschijnlijk uit wolven die geleidelijk aan tam werden doordat ze eten gingen zoeken in het afval van jagers-verzamelaars.

De domesticatie van geiten en schapen volgde waarschijnlijk een heel ander patroon dan dat van de wolven, omdat deze prooidieren uit schuwheid waarschijnlijk nooit zelf toenadering zouden hebben gezocht tot de voor hen gevaarlijke jagers. Bij hen lag dus het initiatief bij jagers-verzamelaar die, als ze langer op een plek verbleven, hun voedselvoorziening wat stabieler konden maken door het vangen van jonge dieren die dan een tijdje in gevangenschap werden bijgevoed met wilde grassen. (Er is overigens óók een theorie dat dat met honden óók zo is gegaan, met pups die voor de lol door de jagers werden opgevoed.)

Lees ook Urine in de bodem onthult geitenaantal
Drone-opname van Asikli Höyük.

Wol of melk

Meestal leidde dat jagers-handigheidje met opgesloten geiten en schapen niet tot verdere ontwikkelingen, zo schrijven de betrokken archeologen in de PNAS, maar dus wel in Asikli Höyük. Daar is uit analyse van de achtergebleven botten op de slachtplaatsen in het dorpje vrij precies de ontwikkeling van ‘wildbeheer’ naar ‘kuddebeheer’ te traceren. In de eerste fase, tussen 10.400 en 10.000 jaar geleden, domineren jonge dieren, tussen 10.000 en 9.700 jaar geleden komen daar wat meer volwassen dieren bij, totdat na 9.700 jaar geleden de volwassen dieren domineren en er ook wat echt oude dieren worden gevonden. Dat laatste is een aanwijzing dat er ook schapen en geiten voor wol of melk worden gehouden. Het voeden van volwassen dieren heeft alleen maar zin als ze ook voor de fok worden gehouden, want de sterkste groei (en dus de beste opbrengst van het extra werk) vind je bij jonge dieren.

Interessant genoeg zijn er in de laatste eeuwen voor een normaal veeteeltpatroon eigenlijk te veel volwassen dieren gevonden, met evenveel mannelijke als vrouwelijke dieren – óók erg ongewoon. Dat weinige efficiënte patroon is ook in een vroeg-landbouwdorp op Cyprus gevonden. De archeologen verklaren dat uit de mogelijkheid dat deze volwassen en dus grotere dieren speciaal geschikt waren voor grote feesten, als bij uitstek ‘uitdeelbare karkassen’ (sharable carcasses).

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 19 januari 2022.

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in