Gemeenten hielden in 2020 geld over, maar er zijn wel structurele tekorten

Gemeenten hebben in 2020 geld overgehouden. Ze verwachtten een gezamenlijk tekort van 1,3 miljard euro, maar boekten een positief resultaat van 4,6 miljard euro. Dat komt door incidentele voordelen, zoals de coronasteun van 1 miljard euro en een eenmalige bijdrage voor jeugdzorg van 1 miljard euro, die gemeenten van het Rijk kregen.

De positieve cijfers „maskeren de zorgelijke structurele tekorten” die gemeenten nog altijd hebben, concludeert accountantskantoor BDO op basis van de jaarrekeningen over 2020 van alle 355 gemeenten en de begrotingen voor 2022. Daardoor hebben gemeenten bezuinigd op onder meer subsidies aan culturele instellingen, het uitstellen van groenonderhoud of door het beperken van bibliotheekuren. Ook werden lokale belastingen verhoogd, zoals de onroerendezaakbelasting (ozb). Verder stelden gemeenten door de lockdownmaatregelen investeringen en activiteiten uit, wat ook geld scheelde.

BDO concludeert bovendien dat de regionale verschillen tussen financieel gezonde gemeenten en gemeenten die worstelen „groter is dan ooit”. In Zuid-Holland waren er bijvoorbeeld overschotten: daar verkochten de gemeenten hun „tafelzilver”, de aandelen in energiebedrijf Eneco, zegt Rob Bouman, partner bij BDO. Dat leverde 4,1 miljard euro op. Maar ook dat is eenmalig, haast de accountant te zeggen.

BDO maakte een ranglijst van alle gemeenten. Financieel het minst gezond zijn Westland, Barneveld, Bodegraven-Reeuwijk en Borne. Het gezondst zijn Tilburg, Hoeksche Waard, Epe en Brielle. Het is de vierde keer dat BDO alle gemeenten financieel onderzocht. Vorig jaar noemden de accountants de financiële situatie „onhoudbaar”.

Tekorten sociaal domein

De gemeenten die financieel worstelen, hebben volgens Bouman onder meer „last van hun sociale structuur”. Waar gemiddeld gemeenten 39 procent van hun uitgaven aan het jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning besteden, is dat in 125 gemeenten meer dan 50 procent. Hun tekorten lopen samen op tot 509 miljoen euro, gemiddeld 4 miljoen euro per gemeente.

Gemeenten zijn sinds 2015 verantwoordelijk voor het zogenoemde sociaal domein. Omdat het Rijk bezuinigde en de vraag naar jeugdzorg tegelijkertijd toenam, zijn veel gemeenten sindsdien financieel in de knel gekomen. BDO zegt dat het „een understatement is om het sociaal domein een ‘zorgenkind’ te noemen”.

Lees ook VNG-voorzitter Jan van Zanen: kabinet legt afspraken over jeugdzorg naast zich neer

Een op de vijf gemeenten heeft, net als de accountant concludeerde, over 2019 zo weinig financiële buffers dat ze in de categorie ‘meest risicovol’ vallen. Die gemeenten zijn niet in staat om aan hun financiële verplichtingen te voldoen en hebben een solvabiliteit van minder dan 20 procent. Gemeenten in Flevoland scoren het best, met een solvabiliteit van 51,2 procent. Ook daar waarschuwt BDO voor al te veel optimisme: „De onderhoudsvragen komen vanzelf aan bod nu gebouwen in gemeenten daar wat ouder worden”, aldus Bouman.

Overschotten

Tegenover gemeenten met tekorten staan ook 230 gemeenten met een overschot. Al waarschuwt accountant Bouman ook dat sommigen „een paar jaar weinig hebben uitgegeven aan bijvoorbeeld wegenonderhoud en groen. Dat is eigenlijk niet wat je wilt.” Hij ziet dat ook aan de investeringen: in 2020 leenden gemeenten minder, waardoor de schulden afnamen. „Wij denken dat er minder scholen zijn gebouwd, minder wegen en bruggen.”

Volgens BDO is het voor gemeenten belangrijk om financieel gezond te zijn omdat er nog grote opgaven aankomen, waaronder de energietransitie, woningbouw en digitalisering. „De to do-lijst is groot”, aldus Bouman.