GEMS-expert Lode Godderis: ‘Sommige beslissingen krijg ik ook niet meer uitgelegd. Een afkoelperiode in het lager onderwijs is nu nodig’

“Woensdagochtend moesten we plots een nieuw advies maken voor het Overlegcomité”, zo blikt Godderis terug op een week die hij als ‘zeer intens’ omschrijft. “’s Nachts hebben we dat advies afgewerkt. Vervolgens kwam er een lek naar de pers en moesten we vaststellen dat het Overlegcomité het op een aantal belangrijke punten toch niet heeft gevolgd.” 

Godderis is professor arbeidsgeneeskunde aan de KU Leuven en tegelijk CEO van IDEWE, de grootste externe dienst voor preventie en bescherming op het werk van het land. Hij bevindt zich precies op het snijvlak van de bedrijfs- en de medische wereld. Dat was de reden waarom hij een jaar geleden aan boord kwam van de expertengroep GEMS, die de overheid over het coronabeleid adviseert. Godderis heeft naar eigen zeggen al enkele keren van dichtbij vastgesteld hoe ons land telkens opnieuw in dezelfde val trapt. 

“In aanloop naar de vorige Overlegcomités hebben we een pakket maatregelen voorgesteld over vier domeinen: onderwijs, werk, privéleven en evenementen”, zegt Godderis. “Maar nadien is opnieuw gebeurd wat we het voorbije anderhalf jaar elke keer hebben gezien. Elke sector probeerde om de maatregelen op zijn gebied wat af te zwakken.

“De maatregelen die we voorstellen, moet je echt zien als een pakket: ze werken pas als je ze allemaal invoert en als iedereen zijn steentje wil bijdragen. Nu vrees ik dat het een dubbeltje op zijn kant wordt. En dan druk ik me nog voorzichtig uit.”

Iedereen lijkt het erover eens dat drie keer Overlegcomité in drie weken tijd niet voor herhaling vatbaar is. Hoe moet het anders? 

Lode Godderis: “Als experts geven we advies, het is dan aan de politici om uit te maken wat ze ermee doen. Maar wat ik mis, is een terugkoppeling nadien vanuit de politiek om uit te leggen waarom ze een bepaalde beslissing genomen hebben of waarom ze een ander voorstel links hebben laten liggen. Als politici dat deden, dan zouden wij er ook uit kunnen leren. Uiteindelijk komen we nu heel de tijd in een situatie waarin de experts één ding zeggen en de politiek iets helemaal anders. Natuurlijk roept dat wrevel op bij de bevolking.

“Als de Britse premier Boris Johnson nieuwe maatregelen aankondigt, staan er wetenschappelijk adviseurs naast hem tijdens de persconferentie. Op die manier geeft hij de boodschap dat hij samen met de experts een gemeenschappelijk doel nastreeft. Daar kunnen wij iets van opsteken.” 

Bij de GEMS buigt u zich ook over het mentaal welzijn: hoe staat het daarmee?

“Het is duidelijk dat deze situatie op velen aan het wegen is. Dat blijkt uit onderzoek en dat hoor je ook als je op straat mensen aanspreekt. Mensen zijn ontgoocheld omdat ze deze maatregelen niet hadden zien aankomen en ze nu weer beperkt worden in hun vrijheid. Tegelijk is de toekomst mede door de omikronvariant nogal troebel.

“Sinds september zien we duidelijk dat er personeel aan het uitvallen is in het onderwijs en in de zorg. En we weten dat jongeren het al heel de pandemie erg moeilijk hebben; dat zien we bijvoorbeeld terug in de cijfers over mensen die opgenomen worden met eetstoornissen. Voor mij toont dat nog maar eens de noodzaak aan om duidelijke maatregelen te treffen en er duidelijk over te communiceren.”

Enter de coronabarometer: coronacommissaris Pedro Facon heeft de opdracht gekregen om een nieuwe barometer uit te werken, in de hoop dat die een einde maakt aan de chaos. Waarom is die barometer volgens u nodig? 

“Ondertussen weten we al welke maatregelen we nodig hebben onder welke omstandigheden, dus kunnen we die nu al vastleggen. Dan is er geen ‘politieke willekeur’, zoals ik het bijna zou noemen, als de regeringen maatregelen moeten treffen. Ik begrijp dat politici streven naar consensus, maar in een pandemie hebben we effectieve maatregelen nodig en geen halve.

“We hebben met de GEMS trouwens al aan een barometer gewerkt, die bedoeld was om tot een exitstrategie te komen na de derde golf. Door de vaccins heeft die wel een update nodig, maar de puzzelstukken liggen er al. Zo’n totaalplan zou de bevolking een houvast geven. Als er een vijfde golf zou komen, dan moeten we klaar zijn. Ik mag hopen dat ze de experts dan niet meer ’s ochtends moeten bellen met de vragen om tegen de avond een advies af te werken. 

“Sommige beslissingen krijg ik ook niet meer uitgelegd. Een afkoelperiode in het lager onderwijs is nu nodig. De politici hebben beslist om twee weken te wachten en de kerstvakantie vervroegd te laten starten. Maar dan komen we echt te laat.”  

Er is de voorbije weken ook gesproken over het versneld vaccineren van leerkrachten. Hoe staat het daarmee? 

“Voor bepaalde beroepsgroepen zijn we aan het kijken of we bedrijfsartsen kunnen inschakelen bij de vaccinatie. In de zorg doen bedrijfsartsen dat al. Nu bekijken we of dat ook voor leerkrachten kan, zodat zij sneller aan een prik geraken. We plannen daarom een proefproject waarbij we leerkrachten in samenspraak met de eerstelijnszone  op school gaan vaccineren.”

Werkgeversorganisatie Voka heeft al gevraagd om bedrijfsartsen ook de brede bevolking de boosterprik te laten geven op de werkvloer. Is dat een goed idee?  

“Ja, dat kan perfect. Maar dan moeten bedrijfsartsen wel toegang hebben tot de vaccinatiestatus van de werknemers. Bedrijfsartsen hebben die gegevens nu wel van zorgverleners die door hen zijn ingeënt, omdat de data in de medische dossiers belanden die zij bijhouden. Maar voor de werknemers die niet door hen zijn ingeënt, moeten ze eerst de gegevens krijgen uit de databank Vaccinnet.”

Bestaat er dan een risico dat ook werkgevers toegang krijgen tot die vaccinatiegegevens?

“Nee, de wetgeving is daar heel duidelijk over. Momenteel kunnen werkgevers wel informatie opvragen over de vaccinatiegraad in hun bedrijf, maar ze kunnen niet aan gegevens over individuele personeelsleden geraken. Werkgevers kunnen die informatie over de vaccinatiegraad ook alleen opvragen als het bedrijf minstens vijftig werknemers heeft en de vaccinatiegraad tussen 20 en 95 procent ligt.

“Als de vaccinatiegraad 100 procent bedraagt, weet de werkgever dat iedereen gevaccineerd is en dan is de privacy geschonden, dat is de reden daarvoor. Momenteel zijn de boosterprikken nog niet opgenomen in die rapportering. Als dat gebeurt, pleit ik ervoor om dezelfde spelregels te hanteren.”

Over die derde prik gesproken: is daar volgens u tijd verloren gegaan? 

“Nee, we konden de derde prik pas uitrollen als er voldoende wetenschappelijke studies over waren. De meeste mensen in de beroepsbevolking zijn trouwens gevaccineerd met Pfizer of Moderna. Dat gebeurde vooral rond juni en juli. Reken daar zes maanden bij - zo lang moet je met de Pfizer- en Moderna-vaccins wachten voor je een derde prik kunt zetten - en je komt uit in januari of februari. Dus voor hen zijn we precies op tijd.

“Veel mensen die met Johnson & Johnson of AstraZeneca zijn gevaccineerd, zitten wel al over hun interval, dat is juist. Bij hen bedraagt het interval respectievelijk twee en vier maanden. Daarom worden zij nu versneld opgeroepen voor hun derde prik. Maar over het algemeen is er snel gehandeld.”

De bedrijfsartsen van IDEWE zijn nu dus volop derde prikken aan het geven aan zorgverleners. Daarnaast houdt uw dienst zich bezig met contacttracing op de werkvloer. Hoe staat het daarmee?

“Op dit moment dreigt dat redelijk zinloos te worden. We merken dat we de gegevens over hoogrisicocontacten pas na twee of drie dagen doorkrijgen van de overheid. Dan kun je de tracing niet meer naar behoren doen en is het dweilen met de kraan open. Maar ondertussen slorpt dat werk wel veel van onze capaciteit op: zestig tot tachtig mensen van onze medische equipes houden zich ermee bezig.

“Die equipes - bestaande uit verpleegkundigen bijgestaan door artsen - zijn ook nodig om te gaan vaccineren. Dus ik denk dat we dringend iets moeten veranderen, want op deze manier is het voor ons niet meer houdbaar. Karine Moykens, hoofd van het Interfederaal Comité Testing en Tracing, heeft al gezegd dat mensen die positief testen vanaf deze maand zelf online hun contacten kunnen ingeven. Dat is volgens mij echt nodig om het werk van de tracers te verlichten.”

Het laatste Overlegcomité heeft niets veranderd wat betreft het telewerk. Gaan bedrijven dat nog lang moeten aanhouden om contacten op kantoor te beperken? 

“De verplichtingsregel is op een behoorlijk verwarrende manier ingevoerd, dat wil ik er even bij zeggen. Eerst was het vier dagen thuiswerken tot 12 december, dan werd het bijgesteld naar 19 december. Terwijl we vanuit de GEMS dat regime wilden aanhouden tot kerst. Vanaf 20 december is het dus maar drie dagen per week. Als je zo’n maatregel afkondigt, is het beter om er duidelijk bij te zeggen dat die voor een langere periode zal gelden, zodat bedrijven en werknemers zich ernaar kunnen organiseren. 

“In augustus en september zijn we op het werk te snel gaan versoepelen. Wat me opviel toen het verplichte telewerk rond de zomer werd teruggeschroefd, is hoe snel alles naar het oude evolueerde. Mensen sprongen opnieuw de trein op of kropen in de auto om naar het werk te gaan. Dat leidde er dan weer toe dat mensen meer bij elkaar kwamen en het virus zich snel kon verspreiden, wat in november mee deze piek heeft veroorzaakt. 

“Ik pleit ervoor dat bedrijven deze periode gebruiken om goed na te denken over de toekomst. Dat zal voor hen verder gaan dan telewerken. Als hun ventilatie nog niet optimaal is, moeten ze daar nu iets aan doen. Mondmaskers gaan we op de werkvloer ook niet te snel mogen afschrijven. Het is duidelijk dat we na deze piek het best nog lang maatregelen aanhouden. Dat zal zelfs essentieel zijn om nieuwe opstoten de kop in te drukken. De fouten uit het verleden mogen we niet opnieuw maken.”