Zonder rechterlijke uitspraak werd haar zoon uit huis geplaatst, ‘ik wist niet wat me overkwam’

Op een middag in februari 2019 kreeg Janet Ramesar een telefoontje. De school van haar 12-jarige zoon vroeg of ze langs kon komen. ‘Hij zal wel iets hebben uitgehaald’, dacht ze. Maar toen ze zich twee dagen later meldde, bleek er iets anders aan de hand. „Ze hadden gezien dat het niet goed met me ging en vonden dat het beter was als mijn zoon per direct bij zijn vader zou gaan wonen.” Het was een bizarre situatie, vertelt ze. „Ze zeiden: ‘Dan kun je nu nog even afscheid nemen. Hij moet zo weer naar de les.’”

Dinsdag publiceerde het Centraal Bureau voor de Statistiek cijfers die verder inzoomen op het leed van de Toeslagenaffaire. Zeker 1.115 kinderen uit gezinnen die in grote problemen kwamen doordat de Belastingdienst ze als fraudeur aanmerkte, werden tussen 2015 en 2020 uit huis geplaatst.

Of de kinderen vanwege de toeslagenellende van hun ouders zijn gescheiden, is niet bekend. Het CBS deed geen onderzoek naar de oorzaken van de uithuisplaatsing. „Je weet niet of er een causaal verband was”, zegt hoogleraar jeugdrecht Mariëlle Bruning. „Maar dat is eigenlijk ook niet zo relevant. Het feit dat deze gezinnen zo diep in de problemen zaten dat er op deze manier in hun leven is ingegrepen, laat zien hoe kwetsbaar ze zijn geweest.”

Jaarlijks worden ongeveer 20.000 kinderen uit huis geplaatst omdat hun ontwikkeling gevaar loopt. Het getal van 1.115 is volgens emeritus hoogleraar jeugdbescherming Ido Weijers „een sterke overrepresentatie”, die wijst op een verband. „Dit kan haast geen toeval zijn.”

Dat het aantal uithuisplaatsingen nog hoger zal uitvallen, is zo goed als zeker. Om praktische redenen beschikt het CBS alleen over data vanaf 2015, terwijl het toeslagenstelsel al van zo’n tien jaar daarvoor dateert. Daarnaast zijn niet alle uithuisplaatsingen terug te zien in de statistieken. Het CBS keek enkel naar situaties waarin een rechter besloot dat een kind ergens anders moest wonen, en naar plaatsingen in een pleeggezin of instelling.

Lees ook Uithuisplaatsingen tonen: omvang Toeslagenaffaire nog niet geheel in beeld

Het verhaal van Janet Ramesar telt daarom bijvoorbeeld niet mee. „Bij mij is er nooit een rechter aan te pas gekomen”, zegt ze. Een week na het gesprek op school sprak ze met Veilig Thuis, het meldpunt voor kindermishandeling. Ze kreeg te horen dat ze zelf toestemming had gegeven voor de uithuisplaatsing van haar zoon, en ook dat ze hem voorlopig niet mocht zien. Ze voelde zich gechanteerd. „Ik wist niet wat me overkwam.” Pas nu begint ze in te zien dat ze niet de enige is bij wie het zo ging. „Ik denk dat je die CBS-cijfers wel kunt verdubbelen.”

Uitwas Jeugdwet

Dat je kinderen weg kunt halen door ouders onder druk te zetten, zonder tussenkomst van een rechter, is een wrange uitwas van de nieuwe Jeugdwet uit 2015, zegt hoogleraar Weijers. Normaal gesproken gaat aan een uithuisplaatsing altijd een onderzoek van de Raad voor de Kinderbescherming vooraf. „Het is onduidelijk of dat in deze zaken is gebeurd. Het zal daarom heel lastig worden om te achterhalen wat de motivatie geweest is. Er moet stevig onderzoek komen.”

Het is het soort misstand waar jeugdrechtadvocaat Reinier Feiner al jaren tegen vecht. „Iedereen weet al sinds de totstandkoming van de Jeugdwet dat het hier fout gaat.” Het erge, zegt Feiner, is dat jeugdzorgorganisaties zich niet verdiepen in wat er echt speelt, en er niet integraal wordt gekeken naar wat het beste is voor een kind. „Ik heb meerdere zaken gehad waarbij mensen wegens een huurschuld op straat kwamen te staan, en vervolgens niet door de gemeente konden worden opgevangen omdat ze bijvoorbeeld niet goed stonden ingeschreven. Jeugdbescherming staat dan voor een voldongen feit – een dakloze moeder met kinderen – en gaat daarop handelen. Iedereen heeft oogklepjes op binnen dit systeem.”

Schulden geen reden

Schulden, zeggen alle deskundigen, mogen op zichzelf nooit een reden zijn voor een uithuisplaatsing. Weijers wijst op de zaak ‘Wallova & Walla versus Tsjechië’ – een klassieker in het familierecht. Die zaak ging over een echtpaar dat vijf kinderen had, maar geen werk en huis. Een Tsjechische rechtbank gaf opdracht de kinderen in een jeugdinrichting te plaatsen. Het Europees Hof oordeelde dat de Tsjechische autoriteiten het echte probleem hadden ontkend. „Er was sprake van schending van artikel 8 het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat respect voor het privé-, gezins- en familieleven garandeert.”

Lees ook Komt het ooit nog goed met de Toeslagenaffaire?

Janet Ramesar weet hoe financiële problemen een sneeuwbaleffect kunnen hebben. Toen ze problemen kreeg met de Belastingdienst werd ze depressief, vertelt ze, en hulp bleef uit. „Niemand luisterde.” Inmiddels gaat het beter. Haar zoon is bijna vijftien en woont nog bij zijn vader, ze ziet hem om de week. Hun band is goed, maar er is veel dat ze door de uithuisplaatsing heeft moeten missen. „De open dag van de middelbare school konden we niet samen bezoeken. Dat soort dingen zijn me ontnomen.”