Von der Leyen waarschuwt Polen: geduld is op

Het debat in het Europees Parlement vanmorgen met de Poolse premier Morawiecki vond plaats in een geïrriteerde sfeer. Morawiecki werd op de vingers getikt omdat hij zijn spreektijd ruimschoots overschreed. Tijdens diens speech keek Von der Leyen strak voor zich uit, ze applaudisseerde niet na afloop.

‘We kunnen en zullen niet toestaan dat onze gedeelde waarden in gevaar komen’, zei Von der Leyen. Directe aanleiding is het vonnis van het Poolse Constitutionele Hof begin deze maand dat sommige delen van het Europees Verdrag strijdig zijn met de Poolse grondwet. Morawiecki herhaalde in het parlement dat het Poolse Hof boven het Europees Hof van Justitie in Luxemburg staat.

Frontale aanval

‘Dit is de eerste keer dat een rechtbank in een lidstaat zegt dat het Europees Verdrag in strijd is met de nationale grondwet’, aldus Von der Leyen. Dat raakt niet alleen de Polen zelf, die daardoor niet meer verzekerd zijn dat hun rechten gelijk worden behandeld als die van burgers elders in Europa. Het is ook een frontale aanval op de EU, die gebaseerd is op het gegeven dat EU-wetten boven nationale gaan (als de bevoegdheid is overgedragen aan Brussel) en het Europese Hof de finale arbiter is hoe EU-wetten te interpreteren.

De Commissie komt binnenkort met een antwoord op de uitspraak van het Poolse Hof, maar Von der Leyen somde alvast de opties op. Polen kan voor het Hof in Luxemburg gesleept worden, een voor de hand liggende maar ook langdurige procedure (al snel twee tot drie jaar). Sneller en pijnlijk voor Polen is de tweede optie die Von der Leyen noemde: het deels dichtdraaien van de EU-subsidiekraan naar Warschau.

In totaal kan Polen tot 2027 rekenen op ruim 125 miljard euro aan EU-subsidies. Von der Leyen benadrukte dat zonder onafhankelijke rechters die de EU-wetten respecteren, de juiste besteding van die miljarden niet is gegarandeerd.

Stemrecht ontnemen

Tot slot wees de Commissievoorzitter op het befaamde artikel 7 uit het Europees Verdrag, waarmee een lidstaat het stemrecht kan worden ontnomen. Die procedure is al gestart tegen Polen (alsook tegen Hongarije) maar is vastgelopen in verdeeldheid tussen de lidstaten.

Morawiecki gaf geen krimp en betichtte de EU ervan op sluipende wijze steeds meer macht naar zich toe te trekken. Polen is volgens hem een voorbeeld voor andere lidstaten en hij bekritiseerde belastingparadijzen in de EU (Cyprus, Malta, Ierland) zonder die bij naam te noemen.

De premier zei dat zijn land nooit ‘dictaten en instructies’ uit Brussel zou accepteren. Dat wetten in de EU op democratische wijze tot stand komen, liet hij onvermeld. Evenals het feit dat Polen bij toetreding tot de EU in 2004 (en bij Verdragswijzigingen nadien) instemde met de rol van het Europees Hof.

Polexit

Parlementariërs als de VVD’er Azmani herinnerden de Poolse premier daar wel aan. Namens de liberalen zei Azmani dat Morawiecki de Poolse burgers bedriegt. ‘Op een sluwe manier leidt u Polen uit de EU. Vertel de Poolse boeren dan eerlijk dat ze straks geen EU-steun meer krijgen.’ Morawiecki ontkende dat hij uit is op een ‘Polexit’.

Volgens de christendemocraten speelt de Poolse regering de Russische president Poetin in de kaart. ‘U verdeelt Europa, dat maakt Poetin blij’, aldus fractievoorzitter Weber. Ook volgens de Groenen zet Morawiecki zijn land ‘op een gevaarlijk pad’. ‘U keert uw rug naar een onafhankelijke rechtsstaat’, aldus de Groene parlementariër Keller.

Donderdag ontmoet Morawiecki zijn EU-collega’s in Brussel tijdens hun traditionele najaarstop. De verwachting is dat verschillende leiders de Pool scherp zullen toespreken. Ze weten echter ook dat een getergd Warschau zand in de EU-machine kan gooien door zijn veto te gebruiken bij besluiten waarvoor unanimiteit vereist is.