Studie: met de inzet van antistoffen uit het lab zijn lockdowns te voorkomen

Wat zijn antistoffen?

Dat zijn eiwitmoleculen die zich aan ziekteverwekkers als het coronavirus kunnen binden. Daarmee kunnen ze een besmetting voorkomen of de ernst van de infectie fors verminderen.

De meerderheid van de Nederlanders maakt als gevolg van vaccinatie antistoffen aan, maar dat geldt niet voor iedereen. Sommige kanker- of transplantatie-patiënten maken minder of geen antistoffen aan. Ook geldt: hoe hoger de leeftijd, hoe minder antistoffen na vaccinatie. Bij zo’n vijf procent werkt vaccinatie niet.

Maar antistoffen uit het laboratorium zijn ook erg effectief, zo tonen studies van producenten als Roche, Eli Lilly en GSK. De voormalige Amerikaanse president Donald Trump kreeg bijvoorbeeld zo’n antistoffentherapie. Ondanks zijn hoge leeftijd (74) en overgewicht werd hij niet ernstig ziek.

De medicatie werkt het beste wanneer het binnen 3-7 dagen na de eerste ziekteverschijnselen wordt toegediend. Dat gebeurt met een infuus, al werkt een simpel prikje ook, zo toonde een studie in het prestigieuze wetenschappelijke tijdschrift New England Journal of Medicine deze week.

Worden in Nederland al mensen met antistoffen behandeld?

“Ja,” zegt internist-infectioloog Joost Wiersinga (Amsterdam UMC). “Sinds juli. Het gaat om patiënten die al in ziekenhuisbehandeling zijn en van wie we weten dat ze geen of weinig antistoffen aanmaken. Bij hen zien we goede, voorlopige resultaten. Ik denk dat de potentie van antistoffenmedicatie groot is.”

Epidemioloog Frits Rosendaal (LUMC) sluit zich daarbij aan. Hij is voorzitter van een groepje wetenschappers dat het ministerie van Volksgezondheid informeert over kansrijke medicatie: het Adviespanel Innovatieve Behandelingen Covid-19.

De antistoffenmedicatie is nog niet goedgekeurd door het Europese Medicijnagentschap EMA; er loopt naast de noodtoelating een versneld onderzoek naar effectiviteit en veiligheid.

Rosendaal en Wiersinga gaan ook zelf op onderzoek uit. Ze kregen onlangs een subsidie van 1,3 miljoen euro om het effect van antistoffentherapie in Nederland in kaart te brengen.

“Bij gezonde mensen daalt de kans op ziekenhuisopname en sterfte met 70-85 procent, volgens studies van producenten,” zegt Rosendaal. “Wij geven het in Nederland aan zieke mensen. We willen bijvoorbeeld weten welke patiëntencategorieën er het meeste van profiteren. En wat de bijwerkingen zijn.”

Kunnen ongevaccineerde mensen ook met antistoffen worden behandeld?

“Ja,” zegt Wiersinga. “Ongevaccineerde mensen hebben net als sommige kanker- of transplantatie-patiënten ook geen antistoffen.”

Maar in de praktijk gebeurt dat niet vaak. Om verschillende redenen. Op het moment dat ongevaccineerde mensen in het ziekenhuis komen, is de periode van 3-7 dagen na de eerste ziekteverschijnselen immers vaak al voorbij.

Daarnaast zijn de middelen schaars. Nederland heeft via een EU-traject een ‘afdoende eerste hoeveelheid’ antistoffenmedicatie ingekocht van Roche, aldus een voorlichter van het ministerie van Volksgezondheid. Voor hoeveel patiënten, dat is ‘vertrouwelijk’. Ook de prijs is vertrouwelijk. Gegevens uit Duitsland wijzen erop dat één behandeling zo’n 2000 euro kost.

Waarom krijgt niet iedere geïnfecteerde met een risico op ernstige ziekte standaard die antistoffen?

Omdat het vooralsnog gaat om medicatie in de onderzoeksfase, die bovendien duur is. Ter vergelijk: de vaccins van Pfizer en Moderna zijn ruim 90 procent effectief tegen ziekenhuisopname, maar die kosten per dosis ‘slechts’ zo’n 20 euro, aldus de Financial Times. Vaccinatie is dus veel kosteneffectiever dan behandeling met antistoffen.

“In theorie kun je met deze medicatie wel een lockdown met een hoge maatschappelijke prijs voorkomen,” zegt Rosendaal. “Als er komende winter opnieuw een coronapiek komt en de ziekenhuizen dreigen het niet meer aan te kunnen, zou je door brede inzet van antistoffen geen lockdown nodig hebben.”

In de praktijk zal dat er echter niet van komen, denkt Rosendaal. Allereerst verwacht hij geen steile piek, al voegt hij toe dat niemand dat goed kan voorspellen.

Daarnaast is Nederland niet bezig om de massale inzet van antistoffenmedicatie te organiseren, constateert Rosendaal. Er zijn zo’n 1,8 miljoen ongevaccineerden van wie er naar schatting honderdduizenden vanwege leeftijd en onderliggende aandoeningen een vergrote kans hebben op een ziekenhuisopname. Als je grote groepen mensen antistoffenmedicatie wil geven, moet de medische logistiek daarop worden ingericht. “Dat blijkt nergens uit,” aldus Rosendaal. Bovendien moet die medicatie voldoende beschikbaar zijn.

Wiersinga wijst ook op de prijs. Er wordt geschat dat je 20-40 coronapatiënten met antistoffen moet behandelen om één ziekenhuisopname of sterfgeval te voorkomen, zegt hij. Als je drieduizend mensen uit het ziekenhuis wil weren, kost dat volgens de aannames 120-240 miljoen euro. Alleen aan medicatiekosten.