Klimaat, immigratie en start-ups: hierop baseren Duitsers hun stem bij de verkiezingen

Sociale gerechtigheid boven alles

Halverwege het gesprek wijst Paul Marquadt (31) naar een verkiezingsposter van de Duitse Volt-afdeling. ‘Als er geen kiesdrempel zou zijn, stemde ik op hen.’

Maar in Duitsland komen alleen partijen met minimaal 5 procent van de stemmen in het parlement. Daar zitten nu zeven partijen. Zes, eigenlijk: Merkels CDU en de Beierse CSU opereren als één partij. Dus stemt Marquadt op de sociaal-democratische SPD. ‘Ook al is dat net als de CDU een partij vol oude witte mannen.’

De Groenen, zijn tweede keuze, is leuk, maar de meeste ideeën die zij ondersteunen, kómen van de SPD. Bovendien is de Duitse buitenlandpolitiek bij de SPD in goede handen, volgens Marquadt, zelf werknemer bij een internationale organisatie in Wenen. Of het nu gaat over Afghanistan, Mali of de crisis in Libanon: De Groenen weet weinig van dat soort onderwerpen.

Tot slot: klimaat. De CDU onder Merkel heeft dat zestien jaar lang laten liggen. Marquadt hoopt daarom op een coalitie onder leiding van de SPD, samen met De Groenen en de pro-zakelijke FDP. Dan moet de SDP wel de grootste worden. Maar, lacht hij: ‘Het feit dat de CDU de weinig populaire Armin Laschet als leider heeft, is ons geluk.’

In de peilingen ligt de SPD op kop, met een paar procentpunten voorsprong op de CDU.

Minder kapitalisme

Lea Grosse (28) heeft maar één bedenking bij haar stem op Die Linke. ‘Binnen de partij is een stroming die niks op heeft met identiteitspolitiek en het genderdebat. Maar er is een richtingenstrijd gaande bij Die Linke, tussen oud links en nieuw links.’

Wat haar wel aanstaat? Klimaat, klimaat, klimaat. Volgens Grosse, in Groningen opgeleid tot milieupsycholoog en in Berlijn woordvoerder van een milieuorganisatie, heeft Die Linke nog ambitieuzere plannen dan De Groenen, waarop ze tot dit jaar altijd stemde. ‘Ze willen snelle isolatie van huizen, ingrijpende landbouwhervorming, veel betere omstandigheden in de dierhouderij.’

En het feit dat Die Linke een thuis biedt aan veel ideeën en vroegere leden van de SED, de communistische partij van de voormalige Oost-Duitse eenpartijstaat DDR? ‘Dat vind ik niet zo erg. Ik ben niet per definitie anticommunistisch. Van mij mag het wel wat minder met het kapitalisme.’

Tot op het laatst getwijfeld

Als De Groenen het voor het zeggen krijgt, wordt alles duurder. ‘We kunnen niet allemaal elektrisch gaan rijden’, zegt dakdekker Dietmar Nolte (55). ‘Die auto’s zijn duur om te maken, duur om vanaf te komen, dat kan niet iedereen betalen. En hoe komen we aan stroom zonder kolen en kernenergie?’

Dietmar en zijn vrouw Martina Nolte (54) – ‘vroeger kleuterleidster, nu thuis’ – komen uit Saarland, de kleinste deelstaat van Duitsland en solide CDU-territorium (Merkels partij).

Bij De Groenen is hun pensioen niet veilig, zegt Dietmar. ‘Bovendien vinden wij familiewaarden belangrijk’, zegt Martina. Neem het kinderdagverblijf. ‘In Berlijn moet je al een plek reserveren voordat het kind is geboren.’ En woonruimte, zegt ze: onbetaalbaar in Berlijn. ‘Ik heb zelfs al demonstraties daartegen gezien.’

Toch hebben ze tot op het laatste moment getwijfeld. Tussen CDU, SPD, en FDP. ‘Maar die Scholz van de SPD’, zegt Martina, ‘dat is zo’n salonsocialist. Laatst vroeg een journalist aan hem: ‘Weet u wat een liter benzine kost?’ Wist hij niet.’

Nee, daar kan ze niet op stemmen. De CDU is misschien niet perfect, maar wel vertrouwd. Veel partijen hebben goede punten. Hun hoop? Een coalitie van CDU, SPD en FDP. Voor elk wat wils.

‘Mijn stem is een proteststem’

Gevraagd naar de thema’s die voor hem belangrijk zijn, antwoordt metaalbewerker Andreas Bade (51): ‘Balans.’ De geboren Berlijner houdt een vlakke hand hoog in de lucht, en de andere laag bij de grond. ‘Dat het evenwicht tussen Duitsers en buitenlanders niet helemaal doorslaat.’

Bade groeide op in de voormalige DDR, waar zijn ouders ‘goede posities’ hadden in de partij. Het ontbrak hem en zijn broer als kinderen aan niets, er was werk en zekerheid. Na de Duitse eenwording viel dat allemaal weg. Hij flirtte even met neonazisme, als tiener. ‘Ik heb toen zelfs weleens de Hitlergroet gebracht, ik had me laten meeslepen op een demonstratie.’

Dat is het verre verleden. Nu uit hij zijn zorgen in de vorm van een stem op de rechts-radicale Alternative für Deutschland. Die hebben wat hem betreft een goede middenpositie. ‘Wie werkelijk thuis gevaar loopt, mag hier komen. Maar nu komt iedereen. Daar is geen plek voor.’

Hij denkt niet dat ze veel zullen bereiken, aangezien alle andere partijen de AfD uitsluiten. ‘Mijn stem is een proteststem. Met de andere partijen kan ik niks.’

Bang voor rechts

Bij Nina Damm (42) thuis in Uckermark, een regio aan de Poolse grens, ziet ze de gevolgen van klimaatverandering met eigen ogen. ‘Bij ons is veel landbouw nog altijd georganiseerd volgens oude socialistische principes, waarbij boeren samenwerken in enorme agrarische coöperaties met enorme machines om enorme velden met bijvoorbeeld koolzaad te verbouwen. Door die monocultuur zijn allerlei insectensoorten verdwenen.’

De architect heeft ook lokale zorgen, in deelstaat Brandenburg: de rechts-extremisten daar. ‘Ik zie er niet zo vreselijk Duits uit. Laatst kwam ik na een fietstochtje langs het station, en toen zaten daar tien tot vijftien van die rechtse punkers op de trappen. Dus ik denk ‘vriendelijk gedag zeggen Nina, gewoon doorfietsen’. Ze zeiden heel vriendelijk gedag terug, maar ik vind ze eng.

‘Een vriend van mij, een Iraanse chirurg die in Berlijn werkt, durft niet eens bij mij op bezoek te komen met zijn familie. Ik wil de linkerkant in de politiek versterken.’

CDU en SPD snappen start-ups niet

Een kort interviewtje dan, het was een stressvolle dag. Sarah Kim (39) staat een sigaret te roken voor het jonge bedrijf in smart-hometechnologie waar ze werkt, in hartje Berlijn. Doe haar maar de FDP, ondernemervriendelijke liberalen.

‘De huidige CDU/SPD-regering wil aandelenvergoedingen aan bestuurders anders belasten. De belasting zou betaald moeten worden nog voor de aandelen te gelde gemaakt kunnen worden. Dat laat zien dat die partijen werkelijk niet snappen hoe de zakelijke wereld werkt.’

Kim is ‘een beetje conservatief’, dus ze heeft ook wel naar Merkels CDU geneigd. ‘Maar (partijleider) Laschet is zo’n eikel. De SPD is betrokken bij allerlei schandalen, zoals Wirecard. En Die Linke staat te ver van de realiteit. Leuk hoor, een pensioen vanaf je 20ste. Hoe gaan we dat betalen?’

Blijft nog over: De Groenen. ‘Mijn bezwaar tegen de FDP is dat ze weinig doen voor het klimaat. Maar De Groenen heeft geen bestuurlijke ervaring, en (partijleider) Annalena Baerbock loog over haar cv. Ik zou helemaal niet stemmen, maar niet stemmen is een stem op de (radicaal-rechtse) AfD. Dus: FDP.’