Een treinreiziger met een kaartje voor de tweede klasse neemt geen plaats in de eerste. Een groepje vrienden heeft aan een blik op het woord ‘silence’ op het raam van een treincoupé genoeg om te weten dat ze door moet lopen als ze hun interessante gesprekken voort willen zetten.
Zie de trein als een metafoor voor onze samenleving. De inrichting van de diverse treincoupés bevat codes die de reizigers dicteren hoe ze zich dienen te gedragen. Vanaf het verlaten van de baarmoeder bewegen we ons in ruimtes die door een sociale orde worden gedefinieerd, vol geschreven en ongeschreven codes.
Wie de codes beheerst en controleert, heeft de macht in handen.
Kijk maar naar hoe politici tijdens de Algemene Beschouwingen deze week hun best deden om de beste oneliners de wereld in te slingeren. Dat onze Tweede Kamer als een decor voor politici fungeert om een toneelstuk uit te voeren voor de massamedia en hun achterban, komt echter niet uit te lucht vallen. De inrichting van die Tweede Kamer lijkt op die van een Grieks theater; wie de kunst van het redevoeren en dramatiseren niet beheerst wordt bij voorbaat als ongeschikt beschouwd om politiek leider te worden. Wie de oneliners beheerst en het parlement als een decor voor het eigen toneelstukje gebruikt, wordt wel beloond.
De Burkinese toparchitect Francis Kéré, wereldberoemd vanwege zijn werk waarin hij de lokale gemeenschap en ecologie centraal stelt, is van mening dat de manier waarop je een gebouw ontwerpt invloed uitoefent op hoe de uitwisseling van ideeën plaatsvindt. Architectuur gaat dus niet alleen over de productie van gebouwen om aan onze basisbehoeften te voorzien, zij heeft ook als taak om slimme ideeën en constructies te presenteren die ons helpen om over de toekomst na te denken.
In een klaslokaal met goede ventilatie kunnen leerlingen comfortabel en geconcentreerd leren. In een transparante kamer waar mensen op gelijke hoogte zitten en naar elkaar luisteren is de kans op een gezamenlijke oplossing hoog, omdat iedereen zich onderdeel van het proces voelt.
Je vraagt je af of de theatrale inrichting van de Tweede Kamer bijdraagt aan de polarisatie in onze samenleving.
Wij construeren niet alleen gebouwen in onze samenleving, maar ook sociale groepen. En ook in sociale groepen bepalen codes, geschreven en ongeschreven regels, hoe wij ons gedragen. Soms kiezen groepen die zelf. Zo doen organisaties, geïnspireerd door democratische motto’s als ‘leave no one behind’ en ‘nothing about us without us’, er tegenwoordig alles aan om ervoor te zorgen dat gemarginaliseerde groepen geraadpleegd worden in het besluitvormingsproces. Toch leidt consultatie niet automatisch tot inclusie.
In sommige gevallen wordt de bijdrage van gemarginaliseerde groepen voor de bühne gebruikt, en om bestaande scheve machtsverhoudingen te legitimeren. Dat leidt tot potsierlijke situaties waarin organisaties te koop lopen met het feit dat ze gemarginaliseerde groepen om advies hebben gevraagd, terwijl ze in de praktijk er alles aan doen om de status quo te beschermen. Consultatie als marketingstrategie, het woord ‘inclusie’ gebruikt om goede sier mee te maken. En niet om daadwerkelijk het perspectief van gemarginaliseerde groepen in het beleid te integreren.
Dat is precies de reden waarom de deze week gehouden VN-top over voedselzekerheid niet onomstreden is gebleken. In een beschouwing van NRC blijkt dat terwijl de top zich ten doel stelt om het voedselsysteem eerlijker, gezonder en duurzamer te maken, er ook critici zijn die stellen dat de stem van kwetsbare groepen, zij die het hardst getroffen worden door de uitwassen van het voedselsysteem, niet serieus wordt genomen. In plaats daarvan bepaalt het bedrijfsleven de agenda en de uitkomst van de top. „Degenen met de meeste macht hebben de middelen om het proces te sturen. Je moet de vos niet in het kippenhok uitnodigen”, aldus speciaal rapporteur voor voedselrechten en hoogleraar Michael Fakhri in NRC.
Onze samenleving is net als een trein in beweging. Het eindstation is nog niet in zicht, maar we kunnen de coupé zo inrichten zodat iedereen comfortabel reist. Daarom is het geen gek idee als naast de renovatie van de Tweede Kamer, onze regering kunstenaars en andere creatieve denkers uitnodigt om mee te denken over de herinrichting van onze democratie, opdat niet alleen de beste acteurs en machtige groepen de uitkomst van het beleid bepalen.