Rutte's proeftuin blijkt een harde ervaring door de zelfbewuste Tweede Kamer

Een ‘doorbraak’ verwachtte demissionair premier Rutte nog, vlak voor Prinsjesdag. Met zijn gebruikelijke optimisme voorspelde hij dat er nu echt vaart in de kabinetsformatie zou komen.

Rutte voorzag een unieke kans. De twee dagen van debatten in de Tweede Kamer bij de Algemene Politieke Beschouwingen konden een proeftuin zijn. Daar, in de plenaire zaal, zou de wens om er samen uit te komen in de formatie vanzelf bovendrijven, hoopte hij. Vrijuit kon er immers gedebatteerd worden, nu het kabinet demissionair is en meer dan anders het voortouw aan de Tweede Kamer moet laten. Geld was ook het probleem niet. Op de begroting van het kabinet was nog 1 miljard te verdelen.

De grote doorbraak is er nog niet gekomen, niet direct. Premier Rutte trof gisteren een zelfbewuste Tweede Kamer tegenover zich. Van links tot rechts heeft die Kamer volop onderhandeld met het kabinet. Zo dwong de Tweede Kamer af dat de salarissen in de zorg structureel omhoog gaan, iets wat het kabinet-Rutte III lang heeft proberen tegen te houden. De beslissende duw kwam van coalitiefractie ChristenUnie. Er is ook onderhandeld over de woningnood, de lerarensalarissen, de energierekeningen en defensieuitgaven.

Geen formatieproeftuin

De VVD test of een minderheidskabinet levensvatbaar is. Rutte heeft nu één dag kunnen ervaren hoe dat zou werken. De kans dat hij hierna nog enthousiast is over die variant, is er niet groter op geworden.

De Tweede Kamer weigert zich in Ruttes ‘formatieproeftuin’ te laten lokken. Een meerderheid in de Tweede Kamer wil de twee onderhandelingen uit elkaar trekken. Rutte kreeg de keus terug. Óf er wordt onderhandeld in de arena van de Tweede Kamer zelf, tussen de fracties, over de uitgaven en plannen voor volgend jaar. En dan moet het demissionaire kabinet gewoon de besluiten van de Tweede Kamer uitvoeren. Óf er wordt onderhandeld in de kabinetsformatie. “Ik zou zeggen: laat hij dan een uitnodiging sturen”, aldus Jesse Klaver van GroenLinks.

Een minderheidskabinet zal voor alle grote besluiten steun moeten vergaren in zowel de Tweede als Eerste Kamer. Per onderwerp wachten premier Rutte dan onderhandelingen met het parlement. De Tweede Kamer krijgt veel meer ruimte om eigen verlangens op tafel te leggen. Duur zijn die onderhandelingen ook. Om de oppositiepartijen tegemoet te komen, verhoogde het demissionaire kabinet gisteren uiteindelijk het bedrag waarmee de begroting van 2022 aangepast kan worden naar 2 miljard, het dubbele van wat Rutte zelf wilde.

Veel minder speelruimte

Een minderheidskabinet zal ook minder ruimte hebben om zelf een draai te geven aan een besluit van de Tweede Kamer. Tot welke botsingen dat leidt, bleek al toen Rutte in aanvaring kwam met de Kamer over de hogere zorgsalarissen. Hij wilde die betalen door de premies te verhogen, de Kamer niet. Rutte moest dezelfde avond nog door de bocht, hoe hard hij eerder ook zei dat niet van plan te zijn.

Of de formatie verder kan, zal nu vooral afhangen van de vraag of VVD, D66 en CDA nog verder willen praten over een minderheidskabinet. Zo niet, dan moet er een besluit komen wie zij verder aan tafel nodigen. Een richting voor een kabinet heeft Rutte al wel. Het moet een kabinet worden dat van klimaatbeleid prioriteit nummer één maakt, zei hij gisteren.

Lees ook:Sophie Hermans is het nieuwe geheime wapen van de VVD

Nadrukkelijk zoekt de VVD nu toenadering tot andere partijen in de Tweede Kamer. Fractieleider Sophie Hermans wil het voortaan ‘anders doen’.