Duitsland kiest, en dus ligt Brussel lam
De verkiezingen in Duitsland leggen besluitvorming in Brussel bijna helemaal lam. Grote dossiers als migratie en klimaat wachten op een nieuwe bondskanselier.
Was het maar oktober, dan konden we tenminste voortmaken. Achter de schermen zuchten Brusselse diplomaten al weken over de Duitse verkiezingen. Zolang niemand weet wie in Berlijn de grootste wordt, is er in Brussel amper voortgang op grote dossiers.
Neem bijvoorbeeld het hoofdpijnhoofdstuk migratie. Een voorstel van de Europese Commissie daarover ligt nu al maanden te wachten totdat de lidstaten en het Europees Parlement er zo hun gedachten over hebben geformuleerd. Maar ook al wordt het met de dag urgenter dat de EU daarover een plan heeft, gezien bijvoorbeeld de ontwikkelingen in Afghanistan, het staat niet echt op de agenda. Eerst moet maar eens duidelijk worden welke kant Duitsland op wil.
Datzelfde geldt voor de dikke stapel voorstellen op het gebied van klimaat. Daarin zit voorlopig geen beweging.
Complete reeks Europese besluiten opgehouden
Het is geen nieuw fenomeen. Mareike Kleine, universitair hoofddocent aan de Europese faculteit van de London School of Economics, deed met haar collega Clement Minaudier uitvoerig onderzoek naar het effect van nationale verkiezingen op besluitvorming in de Europese Unie. Ze kan de conclusie heel kort verwoorden: “Nationale verkiezingen leggen de Europese politiek lam”.
Kleine en Minaudier onderzochten de snelheid waarmee Europese besluitvorming van 1976 tot 2006 tot stand kwam. In totaal bekeken ze 14.000 wetsvoorstellen. Ze wilden weten of het waar was wat het Duitse tijdschrift der Spiegel beweerde, dat steeds een complete reeks Europese besluiten wordt opgehouden tot na de Duitse verkiezingen.
Dat was een bewering uit 2013, toen de EU bezig was met het stellen van normen voor de uitstoot van auto’s. Een paar maanden voor de Duitse verkiezingen zat er plotseling geen voortgang meer in. Die kwam pas weer nadat duidelijk was geworden dat Angela Merkel opnieuw bondskanselier was. Er leken meer terreinen waarop de EU in verkiezingstijd van een grote lidstaat plotseling minder voortvarend was.
Nederlandse verkiezingen hebben weinig effect
Het bleek te kloppen. “We ontdekten dat de kans om op EU-niveau een akkoord te bereiken significant kleiner wordt als er een nationale verkiezing aan komt. Dat speelt vooral een rol als er wordt gestemd in grote lidstaten”, zegt Kleine. “Vooral verkiezingen in Duitsland werken vertragend. De kansen om een Europese wet aangenomen te krijgen neemt met 59 procent af in de twee maanden voor die verkiezingen.”
Ook Franse verkiezingen hebben een sterk remmende werking, berekenden de politicologen. “Verkiezingen in Nederland hebben weinig effect”, zegt Kleine.
In een artikel dat ze in 2018 over het fenomeen schreef in het tijdschrift Nature beschrijft Kleine hoe een reeks verkiezingen in verschillende lidstaten het jaar ervoor de brexit-onderhandelingen behoorlijk vertraagden. Vanaf maart 2017 hadden de EU en het Verenigd Koninkrijk twee jaar om te onderhandelen over hun toekomstige relatie. Maar het eerste jaar werd de EU bijna compleet in beslag genomen door verkiezingen in Duitsland en Frankrijk.
In totaal 6000 jaar vertraging opgelopen
Kleine, zelf de eerste om te zeggen dat het ‘natuurlijk enigszins absurd’ is, heeft zelfs berekend hoeveel vertraging de nationale verkiezingen in dertig jaar in totaal hebben veroorzaakt: zo’n zesduizend jaar. Toch is het volgens haar iets om bij stil te staan. “Lidstaten zouden kunnen overwegen hun verkiezingen te coördineren”, suggereert ze.
Op dit moment heeft Brussel te kampen met de Duitse verkiezingen. Maar ook daarna zal er waarschijnlijk nog een periode van afwachten volgen. Vanaf 10 april 2022 zijn er verkiezingen in Frankrijk.
Dat precies in die periode de Conferentie over de Toekomst van Europa gehouden wordt, het grote project waarmee burgers en EU beter naar elkaar moeten leren luisteren, is behoorlijk ongelukkig. Een dergelijk project heeft meer kans van slagen als de Duitse bondskanselier en de Franse president er samen met hun hele gewicht aan gaan hangen. Nu heeft Angela Merkel iets anders aan haar hoofd en straks heeft Emmanuel Macron dat ook.
Dat is jammer voor de burgers van Europa en ook jammer voor de multomappen waarin ‘klimaat’ en ‘migratie’ zijn opgeborgen. Tot de Franse verkiezingen voorbij zijn, staan die waarschijnlijk in Brussel steeds stoffiger te worden.
Weinig Duitse aandacht voor het buitenland
Terwijl in Brussel de Duitse verkiezingsstrijd nagelbijtend wordt gadegeslagen speelt Brussel andersom in de Duitse campagne nauwelijks een rol. Ook over buitenlandse politiek in het algemeen en de plek van Duitsland in de wereld is de kiezer na weken van campagne nog niet veel wijzer geworden.
Tijdens de drie tv-debatten werd de belangrijkste kandidaten niet gevraagd om buiten de landsgrenzen te kijken. En zelf begonnen ze er ook niet over. De focus was geheel en al op het binnenland gericht.
In de verschillende partijprogramma’s zijn evenmin vergezichten over de Europese Unie te vinden, concludeert het European Policy Center (EPC) na grondig doorspitten. De meeste partijen, op de AFD na, voeren wel een pro-Europese agenda, stelt de denktank, maar hoe die eruitziet, blijft vaag. ‘Er zijn weinig ideeën over de toekomst van de EU terug te vinden’.
Zelfs de EU-Olifant, in het Duits de EU-Elefant genoemd, biedt geen soelaas. Het symbool van de olifant – het dier dat iedereen in de kamer ziet staan maar waarover niemand zich uitlaat – werd in de aanloop naar de Nederlandse verkiezingen eerder dit jaar geïntroduceerd. Met de hashtag werd destijds aandacht gevraagd voor het gebrek aan interesse voor Europa in de verkiezingscampagne. Maar waar de Nederlandse olifant met zijn gestamp nog wat reuring wist te brengen en op Twitter uiteindelijk duizenden volgers achter zich kreeg, is de Duitse EU-Elefant nog wat stilletjes en pas door zo’n 400 twitteraars opgemerkt.
Lees ook:
Het oosten van Duitsland heeft geen boodschap aan het politieke midden
In het oosten van Duitsland doen vooral de flankpartijen Die Linke en de AfD het goed. ‘Er is veel wantrouwen tegen de gevestigde politiek.’