Direct naar artikelinhoud
Reportage

In Bautzen begrijpt alleen Alternative für Deutschland wat mensen willen

Met de Duitse vlag tegen corona. De demonstratie in Bautzen, waar de AfD in 2017 eenderde van de stemmen haalt.Beeld Daniel Rosenthal

Sluiting van de kolencentrales, massa-immigratie, gendergeneuzel en coronawaanzin: de rechts-radicale Alternative für Deutschland belooft er een einde aan te maken. In het Saksische stadje Bautzen zijn ze de grote favoriet voor de Duitse parlementsverkiezingen op 26 september. De vraag blijft: heeft een stem op AfD zin?

Wat de Alternative für Deutschland (AfD) bereikt heeft na vier jaar in de Bondsdag, de Duitse Tweede Kamer? Concreet? Daar moeten aanhangers even over nadenken in Bautzen, een Saksisch dorpje bij de Tsjechische grens. Eenderde van de 39 duizend inwoners stemde hier in 2017 op de rechts-radicale AfD. ‘Weinig’, is uiteindelijk vaak het antwoord. 

‘Dat kunnen ze ook niet; alle andere partijen werken ze tegen’, zegt pakketbezorger Ralf (35), voor de deur van een telecomwinkel in de Karl Marxstraat. Zijn compagnon Oliver Förster (39), eigenaar van de winkel: ‘Volstrekt ondemocratisch. Het is een gekozen partij, ze spreken klare taal, en ik ben het volledig met ze eens.’ Beiden stemmen ze op 26 september op de AfD, opnieuw.

Vier jaar na de nationale verkiezingen waarbij de AfD bijna 13 procent van de stemmen binnenhaalde met een uitgesproken anti-immigratieprogramma, heeft de partij nog altijd de grootste moeite om de verkiezingswinst om te zetten in politieke macht. Er geldt een cordon sanitaire: geen van de partijen in het parlement wil met de AfD samenwerken. Maar hun populariteit in Saksen, de deelstaat waar de AfD in 2017 het meest succesvol was, is niet gedaald – integendeel.

Mosterdfabriek

Er zijn drie dingen waar Duitsers aan moeten denken als het stadje Bautzen ter sprake komt: de plaatselijke Bautzener Mosterd-fabriek, de beruchte politieke gevangenis uit de DDR-tijd, en het rechtsradicalisme onder de lokale jeugd. 

In mei 2016, tijdens het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis, ging een onderkomen van asielzoekers in vlammen op onder luid gejuich van omwonenden. In september van dat jaar, na maanden van oplopende spanningen, raakten rechts-extremistische jongeren slaags met minderjarige asielzoekers die hen op de lokale Korenmarkt hadden opgezocht. Beelden op sociale media toonden hoe witte jongeren migranten door de straten van Bautzen najaagden, net als gebeurde in het nabijgelegen Chemnitz. Die nacht paradeerden vele tientallen jongeren door de straten van Bautzen onder de leus ‘Wir sind das Volk.’ Geen wonder dat het anti-immigratieprogramma van de rechts-radicale AfD het hier goed deed in 2017. 

Karsten Hilse (rechts, lid van de Bondsdag en AfD-kandidaat) op campagne in Bautzen.Beeld Daniel Rosenthal

Namens district Bautzen I toog de lokale AfD-kandidaat Karsten Hilse (56) naar Berlijn met 33 procent van de lokale stemmen – bijna drie keer zoveel als het landelijke percentage AfD-stemmen. De uitslag was een complete breuk met de traditie in Bautzen: tot die tijd liepen de christendemocraten van Merkels CDU hier altijd met de helft van de stemmen weg. 

De komende verkiezingen lijkt het succes van de AfD zich te gaan herhalen. In de deelstaat Saksen staat de AfD op 21 procent in de peilingen, 6 procentpunten minder dan het resultaat in 2017. Peilingen op lokaal niveau zijn er niet, maar bij de officieuze verkiezingen voor 18-minners haalde de AfD in Bautzen opnieuw eenderde.

Schreeuwen

‘En ik kan je wel vertellen waarom we hier zo populair zijn,' zegt Hilse glimlachend – hij had die laatste cijfers nog niet gehoord. ‘In Saksen zijn we groot geworden in een dictatuur (Saksen is een van de vijf deelstaten die tot 1989 bij de DDR hoorde, red.). Dus wij hebben hier een hele goede antenne voor dictatoriale neigingen. Ik zeg niet dat we in Duitsland in een dictatuur leven, maar die kant gaat het wel op. En dat voelen mensen hier.’ 

Het gaat om de dictatuur van de politieke correctheid, zegt een plaatselijke AfD-er, die anoniem wil blijven. ‘Als je op de universiteit geen genderneutrale taal gebruikt, geen ‘Bürger und Bürgerinnen’ zegt in plaats van Bürger, krijg je een lager cijfer. Als je in het parlement zegt ‘de euro functioneert niet’, ‘we hebben kernenergie nodig’, of ‘jullie analyse van het klimaat klopt niet’, dan gaan ze vanaf de linkerkant schreeuwen, echt schrééuwen. Dat zijn veel mensen zat.’

Demonstratie tegen coronamaatregelen: 'Was je handen, je hersens spoelen ZDF en ARD (de grote omroepen) wel'.Beeld Daniel Rosenthal

En dus staat AfD op 11 procent in de landelijke peilingen, voor de Bondsdagverkiezingen aanstaande zondag. Dat is weliswaar 2 procentpunten minder dan in 2017, maar nog altijd goed nieuws, zegt Hilse. In 2017 profiteerde AfD namelijk van veel proteststemmen. De herinnering aan de migratiecrisis van 2015 was nog vers, en Merkels ‘wir schaffen das’ had bij veel conservatieve inwoners van Bautzen kwaad bloed gezet. ‘Maar de stemmen die we dit keer krijgen, zijn bestendige stemmen. Ze weerspiegelen een stabiele achterban.’

Volgens Hilse werkt zijn partij op lokaal niveau goed samen met de CDU, ondanks het officiële cordon sanitaire. Dat cordon wordt in de toekomst steeds moeilijker vol te houden, voorspelt hij. Als zijn partij maar groot genoeg wordt. Eerst willen ze er op deelstaatniveau doorheen breken, en dan op landelijk niveau. Het gaat even duren.

Dat is oké, zegt Hilse, hun strijd laat zich het beste vergelijken met een marathon, geen sprint. De boomlange lokale AfD-penningmeester Hecht Berger (54), een voorman in de bouw met bulderende stem, zwartgrijze paardenstaart, en zwart leren jack, leunt over de tafel en heft zijn linkerwijsvinger. ‘Maar onthoud: constant druppelen doet de steen uiteindelijk wegslijten.’

Corona

Hilse heeft nog meer te vertellen: over de sluitingen van de kolenmijnen die teruggedraaid moeten worden, de noodzaak voor kernenergie, de manier waarop de Duitse grens verdedigd moet worden, de gigantische kosten van massa-immigratie, de schromelijk overdreven coronamaatregelen en de indirecte inentingsplicht - hijzelf is overtuigd vaccinatieweigeraar. En vooral over het belang van behoud van de Duitse cultuur, levenswijze, en maatschappij.

Maar hij moet weg, naar een verkiezingsbijeenkomst vijftig kilometer verderop, en stapt in zijn Mercedes met daarachter een piepkleine blauwe caravan voorzien van AfD-posters, en achterop: ‘Nee tegen vaccinatiedwang.’

Hij mist dit keer de wekelijkse demonstratie op de Korenmarkt. Maar ze kennen de AfD daar, op dat plein. Geen enkele andere politieke partij laat zich er zien, maar Hilse is ze laatst nog een hart onder de riem komen steken – de AfD heeft zich volledig achter de Duitse coronasceptici geschaard. 

De demonstratie blijkt een aardige indicator van het gehalte rechts-extremisten in de gemeente Bautzen. Tegen zes uur verzamelen zich tweehonderd mensen, het overgrote deel op het oog keurige bezorgde burgers. Zij mengen zich met twee dozijn (deels) kaalgeschoren jongeren, voorzien van tatoeages met runentekens.

Dat is wat radicaal-rechts populisme doet, zegt Sebastian Kurtenbach, lector Politieke en Sociale Wetenschappen aan de Hogeschool van Münster. ‘De AfD als geheel is niet rechts-extremistisch, maar slaat wel een brug tussen het conservatieve midden en rechts-extremisten. Twintig jaar geleden hadden die mensen wel twee keer nagedacht voordat ze op een plein stapten met duidelijke extremisten. Nu gaan ze samen demonstreren.’