Direct naar artikelinhoud
ANALYSE

Rijksbegroting voor 2022 bestaat vooral uit lapwerk en kortetermijnmaatregelen

De demissionaire premier Mark Rutte en minister Wopke Hoekstra van Financiën (CDA) begroeten elkaar op Prinsjesdag.Beeld Freek van den Bergh / de Volkskrant

Moeilijke keuzes zijn er niet geweest voor het demissionaire kabinet. De stilstand in de kabinetsformatie vertaalt zich in een doorsudderend uitgavenpatroon zonder enige visie. De belangrijkste ‘nieuwe’ uitgavenpost, 6,8 miljard extra voor klimaatbeleid, kwam onder druk tot stand. 

Het opstellen van de rijksbegroting voor 2022 heeft Wopke Hoekstra er deze zomer even naast gedaan. De CDA-leider moest tegelijkertijd een identiteitscrisis in zijn partij bezweren en vele oeverloze formatiegesprekken voeren. Gelukkig konden Hoekstra’s ambtenaren het wel alleen af, want de Miljoenennota 2022 is grotendeels een saaie invuloefening.

Het demissionaire kabinet wil volgend jaar 353 miljard euro spenderen. Vrijwel al die uitgaven vloeien voort uit staand beleid. Normaal gesproken is Prinsjesdag hét moment waarop een kabinet het roer bijstelt en beleidskeuzes maakt. Zo niet in 2021: de stilstand in de kabinetsformatie vertaalt zich in een doorsudderend uitgavenpatroon zonder enige visie.

De belangrijkste ‘nieuwe’ uitgavenpost in deze Miljoenennota, 6,8 miljard euro extra voor klimaatbeleid, is illustratief voor de lamlendigheid van het geheel. Die uitgave doet het kabinet immers met het mes op de keel. De Hoge Raad dwong de regering eind vorig jaar meer te doen tegen klimaatverandering. Het extra geld gaat hoofdzakelijk op aan het fantasieloos bijvullen van subsidiepotten voor duurzame energie, het isoleren van woningen en het stimuleren van elektrisch rijden.

Andere substantiële nieuwe uitgaven zijn 100 miljoen euro per jaar (structureel dus) voor het versnellen van de woningbouw en ruim een half miljard euro voor de bestrijding van zware criminaliteit, waaronder een betere beveiliging van bedreigde personen. De Tweede Kamer had hierop aangedrongen na de moord op misdaadjournalist Peter R. de Vries.

Het kabinet erkent ruiterlijk dat het vanwege zijn demissionaire status terugschrikt voor grote beleidswijzigingen. Dat is goed politiek gebruik, maar de analytici van de rijksbegroting kunnen het uitstelgedrag niet meer aanzien. De Raad van State en het Centraal Planbureau wijzen beide op structurele problemen die om een daadkrachtige aanpak vragen. Ze sommen op: nijpende woningnood, groeiende vermogens- en kansenongelijkheid, een urgent stikstof- en klimaatprobleem, een slecht functionerend toeslagenstelsel, stagnerende hervormingen op de arbeidsmarkt, niet te temmen kostenstijgingen in de gezondheidszorg.

Navelstaarderij 

RvS-vicevoorzitter Thom de Graaf bekritiseert de navelstaarderij aan de formatietafel: ‘We kunnen niet wachten tot politici eindelijk eens met elkaar zijn uitgepraat.’ Voor de klimaatdoelen dringt de tijd, merkt De Graaf op. Al in 2030 moet Nederland minstens 52 procent CO2-reductie hebben bereikt. Dit jaar komt het kabinet waarschijnlijk niet veel verder dan 25 procent. ‘In dit tempo gaan we die doelen niet halen’, voorspelt De Graaf. Klimaatakkoord-voorzitter Ed Nijpels spreekt over ‘bange politici die de stagnerende formatie als vluchtheuvel gebruiken om moeilijke keuzes uit de weg te gaan’. Ook het CPB constateert dat het kabinet in deze Miljoenennota kiest voor lapwerk en kortetermijnmaatregelen.

Staatsraad Frank de Grave ergert zich aan de stiefmoederlijke behandeling van de zorgkosten in de Miljoenennota. Begrotingsexperts waarschuwen al jaren dat de gezondheidszorg bij ongewijzigd beleid een steeds groter deel van de rijksbegroting zal opslokken. Veel politieke partijen willen de zorgsalarissen verhogen om de personeelstekorten in de sector op te lossen, maar zo’n maatregel maakt de overheidsfinanciën op termijn onhoudbaar. ‘Het schiet maar niet op met het oplossen van dit probleem. Kabinet en Kamer, hak nou eens een knoop door!’

Het punt is dat de ‘middenpartijen’ die een nieuw kabinet moeten vormen het onderling niet eens zijn over de gewenste aanpak van al die problemen. Sleutelpartijen D66 en VVD verschillen zelfs zo van mening over het stikstofbeleid dat ze er niet eens in slaagden om een gezamenlijke, heel algemene tekst over dit onderwerp te formuleren in hun ‘aanzet tot een opzet van een mogelijk regeerakkoord’.

Nog een grief die RvS en CPB delen: begrotingsdiscipline is totaal uit de mode. ‘Inkomstenkaders en uitgavenplafonds zijn er eigenlijk niet meer’, aldus de nuchtere constatering van CPB-directeur Pieter Hasekamp. ‘Zonder begrotingsregels is het lastig een integrale beleidsafweging te maken en dreigt ‘wie het eerst komt, het eerst maalt’ leidraad te worden.’

Begrotingsnormen

Staatsraad Richard van Zwol vindt het ‘onverantwoord alle begrotingsnormen los te laten, omdat je niet weet wat er in de toekomst met de rente gebeurt’. Hij zet vraagtekens bij grote ad hoc-uitgaven als de 8,5 miljard euro voor het wegwerken van onderwijsachterstanden. ‘Wordt dat overhaast uitgegeven belastinggeld wel goed besteed? Hoe kun je dat achteraf controleren?’ De Raad van State adviseert meer begrotingsregels wettelijk vast te leggen, opdat het kabinet niet meer van de ene op de andere dag kan besluiten dat the sky the limit is.

Ondertussen toont schatkistbewaarder Hoekstra zich vol goede moed, want de economie groeit als kool en de oplopende staatsschuld doet dankzij de negatieve rente geen centje pijn. Zijn uitgeklede Miljoenennota draagt het opgewekte motto ‘Veerkracht en verder bouwen’. Nu eerst nog even de benodigde bouwstenen bij elkaar zoeken.