‘Delta’ dreigt de logica van groepsimmuniteit om te draaien

Achteraf lijkt het een naïeve gedachte: hoe we aan het begin van de pandemie dachten dat het coronavirus in 2021 voor eens en altijd verslagen zou worden als het vaccin er eenmaal was. ‘Groepsimmuniteit’ was het eindspel. Daarna zou corona een tijdelijke ontwrichting blijken. „Als corona straks voorbij is”, hoorde je op straat, „dan…”. Jongeren maakten zich op voor een losbandige ‘summer of love’. Ouderen snakten naar een knuffel van hun kleinkind.

Maar dat was voor de opkomst van de ‘Britse’ coronavariant, en vooral: voor de Deltavariant die veel besmettelijker is dan het oorspronkelijke coronavirus. Delta dreigt de logica van groepsimmuniteit om te draaien, schreef arts en moleculair bioloog Eric Topol recentelijk op Twitter. Was oorspronkelijk het idee dat een goed gevaccineerde bevolking de ongevaccineerde minderheid zou beschermen, inmiddels bedreigt die kleine groep de bescherming van de menigte. De ‘grens’ om groepsimmuniteit te bereiken wordt inmiddels rond de 90 procent geschat.

Wetenschappers twijfelen steeds nadrukkelijker of groepsimmuniteit nog een reëel doel is. Vaccins beschermen nog steeds goed tegen ernstige ziekte, maar, zeker bij de Delta-variant, iets minder goed tegen besmetting – de crux om groepsimmuniteit te bereiken en het virus uit te bannen.

Groepsimmuniteit lijkt minder haalbaar dan voorheen, omdat vaccins niet volledig tegen verspreiding beschermen: dan moet meer dan 100 procent van de bevolking gevaccineerd worden om alsnog groepsimmuniteit te bereiken en het virus uit te bannen – „downright impossible”, schreef The Atlantic al in februari.

Besmettingsgolfjes

Het betekent dat westerse landen, waar véél meer gevaccineerd is dan elders op de wereld, zoeken naar een nieuw evenwicht waarin ze leren leven met een permanent aanwezig, ‘endemisch’ coronavirus. Europese landen worden geconfronteerd met nieuwe besmettingsgolfjes, maar die leiden vooralsnog tot veel minder ziekenhuisopnames dan voorheen. Hoewel niet verbroken, is het verband tussen besmettingen en ziekenhuisopnames dankzij vaccinaties wel sterk verzwakt. „200 is het nieuwe 50”, zei de Duitse zorgminister Jens Spahn afgelopen week over het aantal besmettingen per 100.000 inwoners waarbij hij zich nu zorgen begint te maken.

Vaccineren blijft de beste uitweg uit de pandemie. Is het niet om groepsimmuniteit te bereiken, dan wel om een evenwicht te vinden waarin corona nog wel rondgaat onder de bevolking, maar amper meer tot grote ontwrichtingen leidt. Dat „epidemiologisch equilibrium” kan weleens dichtbij zijn, schreef de Britse epidemioloog Paul Hunter afgelopen week op wetenschapssite The Conversation. Het kan volgens hem verklaren waarom de Britse besmettingscijfers sinds 19 juli (‘Freedom Day’), toen de meeste beperkingen werden opgeheven, dalen: veel mensen zijn immuun dankzij vaccinaties of besmettingen en hoewel die immuniteit gedurende de tijd zal afnemen, zullen besmettingscijfers geen records meer breken.

Er is nog hoop

De pandemie lijkt nu minder op Germany Year Zero, Roberto Rossellini’s meesterwerk dat hij in 1948 filmde in het geruïneerde Berlijn, waar alle hoop verloren is, en meer op Children of Men (2006), waarin de mensheid door onvruchtbaarheid dreigt te verdwijnen, maar zich toch een hoopvolle uitweg laat zien.

Maar in de zoektocht naar dat nieuwe evenwicht zijn nog vele vragen onbeantwoord, vele wegen onbekend. Over de duur van immuniteit. Over de vraag hoeveel gevaccineerden toch besmet raken – en wanneer. En of zij ook na milde infectie langdurige Covid kunnen ontwikkelen. Hoe gevaarlijk blijken nieuwe varianten?

Lees ook Komen we ooit af van de testsamenleving?

Recente onderzoeken bieden de eerste contouren waarbinnen dat evenwicht gezocht moet worden. Een half jaar na vaccinatie met Pfizer is de bescherming tegen infectie gedaald van 96 procent naar 84 procent, toont recent Israëlisch onderzoek, nog uitgevoerd vóór de Deltavariant. Ander onderzoek toont aan dat ongeveer een half procent van het volledig gevaccineerde Israëlische zorgpersoneel toch besmet raakte en dat 19 procent van hen zes weken later nog klachten had. Bovendien hebben vier nieuwe, nog vrij onbekende coronavarianten speciale interesse van de Wereldgezondheidsorganisatie.

Endemisch betekent niet per se onschuldig. Er zullen mensen ziek blijven worden van corona. En blijven sterven door corona. Maar dankzij vaccins kan de massaliteit daarvan rigoureus beperkt worden.

Ethische vragen

Die nieuwe fase roept ethische en politieke vragen op die de komende jaren door politiek en maatschappij beantwoord zullen worden. Hoeveel maatregelen zijn gevaccineerden bereid te accepteren als met name ongevaccineerde coronapatiënten tot druk op de zorg leiden? Weinig, blijkt uit het groeiend ongeduld van gevaccineerde Amerikanen die toch weer een mondkapje moeten dragen – hoewel de vaccinatiegraad daar in de staten waar de ziekenhuizen het volst liggen veel lager is dan in Nederland.

Hoeveel sterfte is de samenleving bereid te accepteren van een endemisch coronavirus? De samenleving accepteert al dat de jaarlijkse griepgolf zomaar tienduizend levens kan kosten en dat de volle ziekenhuizen dan hun reguliere zorg verzetten. Maar kan de zorg het ook aan als er bovenop de griep nog een jaarlijkse golf van coronapatiënten komt? Coronazorg kan tot scherpe keuzes in de zorg dwingen.

Erkenning dat het virus blijft, betekent ook dat het ‘oude normaal’, de wereld zónder corona, niet terugkeert. Al was het maar voor de ruim 17.000 Nederlandse families die geliefden hebben verloren aan een virus waarvan de dodelijkheid nogal eens gebagatelliseerd is. Voor hen is er een duidelijk vóór en ná corona, gesymboliseerd door de lege plek in bed, de lege stoel aan tafel en het lege gevoel van rouw.

Tienduizenden anderen worstelen met de lange nasleep van hun corona-infectie en zijn nog lang niet ‘de oude’ – als ze dat ooit worden. Welk mentaal effect heeft dat op de samenleving? En gaat dat nog krijgen als geïnfecteerden langdurige Covid blijven ontwikkelen? Dat raakt ook de arbeidsproductiviteit. De maatschappelijke, medische en economische effecten zullen zich de komende jaren blijven opdringen, zeker als corona ‘erbij’ gaat horen.

Biopolitiek

In een zoektocht naar een uitweg verkennen veel landen deze zomer een zelden vertoonde vorm van ‘biopolitiek’: disciplinerende machtsuitoefening over lichamen. Toegang op basis van een medische status (gevaccineerd, dan wel negatief getest of hersteld) was vóór de pandemie ondenkbaar. Inmiddels is het een voorwaarde om te reizen of een voetbalstadion te bezoeken, en stellen sommige landen en grote bedrijven vaccinaties verplicht. Welke mentale en politieke knop is zo omgezet, om wellicht nooit meer teruggezet te worden? Het is aan liberale samenlevingen om de grenzen vast te stellen.

En die andere vraag: in hoeverre moet de oude wereld überhaupt hersteld worden? De bezinning waartoe denkers aan het begin van de pandemie opriepen, bleek van korte duur. De wens om toch weer even het vliegtuig te nemen voor die zonvakantie („We hebben het verdiend!”, adverteerde een reisbureau), de wens ook om de economie snel weer aan te jagen met massale consumptie, botst met de noodzaak om die andere grote crisis aan te pakken, die deze zomer de Europese woonkamers binnenstroomde: de opwarmende aarde. De vragen die in veel landen voorliggen, reiken dan ook verder dan alleen de zoektocht naar een evenwicht met het virus: ze gaan over de kern van het samenleven.