Haalt het wat uit wat ze in Amerika doen, 100 dollar bieden aan wie zich laat vaccineren?

Terwijl het aantal coronagevallen in de Verenigde Staten met tientallen procenten per week stijgt, stagneert het vaccinatietempo er. Nederland heeft omgerekend naar inwoneraantal meer inwoners ingeënt dan de VS, terwijl dat land zoveel voortvarender van start ging. Het probleem zit hem in de mate waarin Amerikanen bereid zijn om een prik te komen halen.

Enkele staten boden al geldbedragen aan om de vaccinatiebereidheid omhoog te krijgen, of ze deelden loten uit. Wat de regering-Biden betreft krijgen alle niet-gevaccineerde Amerikanen die worden gevaccineerd 100 dollar. 

Een strategie waarin de VS niet uniek is: Serviërs krijgen sinds mei omgerekend 25 euro als ze zich laten vaccineren. Ook op andere manieren wordt er volop beloond. Tsjechië geeft ambtenaren die zich laten vaccineren twee extra vakantiedagen, maakte premier Andrej Babis vrijdag bekend.

Opdagen

Dat zulke prikkels kunnen werken, blijkt uit onderzoeken die zijn uitgevoerd rond eerdere vaccinatiecampagnes. Neem een Britse studie onder duizend 16- tot 18-jarige meisjes die werden uitgenodigd voor een HPV-vaccinatie. Van de groep die 45 pond kreeg aangeboden (ruim 55 euro), kwam 10 procent meer opdagen dan van de groep die geen geld was beloofd.

Volgens een uitgebreide literatuurstudie over het onderwerp, in 2008 gepubliceerd in het vakblad Medical Care Research and Review, blijkt keer op keer dat prijsprikkels leiden tot een hogere vaccinatiegraad. Daarbij tekenen de onderzoekers aan dat veel studies vooral gericht zijn op mensen met relatief lage inkomens. Dat maakt  het lastig algemene uitspraken te doen.

Ook zijn er aanwijzingen dat sommigen specifiek voor een coronaprik eerder geneigd zijn te halen in ruil voor geld. Zo gaf bij een onderzoek onder zevenduizend niet-gevaccineerde Amerikanen eenderde aan zich eerder te laten inenten als er geld tegenover staat. Bij het hoogste voorgestelde bedrag, 100 dollar, was dit effect het sterkst.

Over hoe dit in de praktijk uitpakt, zijn er nog weinig cijfers bekend. Amerikaanse onderzoekers die de vaccinatiesnelheid vergeleken van voor en na het instellen van een loterij in Ohio – waarin deelnemers tot wel 1 miljoen dollar konden winnen – slaagden er niet in een effect te ontwaren. Vanzelfsprekend is de mogelijkheid om geld te winnen niet hetzelfde als een gegarandeerd geldbedrag.

Welk effect de beloning van 25 euro in Servië heeft gehad op de vaccinatiegraad, is ook niet zomaar vast te stellen. Duidelijk is dat het in elk geval geen wondermiddel is gebleken. Ongeveer 40 procent van de Servische bevolking heeft ten minste één prik gehad en dat percentage neemt nog maar langzaam toe. Ter vergelijking: in Nederland is dit percentage ruim 70 procent.

Ethische bezwaren

Verder zitten er ethische bezwaren aan het aanbieden van geld, zei Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden, eerder tegen de Volkskrant. ‘Stel, iemand met een uitkering heeft dat geld heel hard nodig, maar is eigenlijk fel tegen vaccinatie. Zo iemand kan zich dan puur voor het geld toch laten vaccineren.’ Zo kan het uitdelen van geldbedragen een deel van de bevolking indirect worden opgedrongen.

Evers ziet meer in kleine beloningen als een bos bloemen of een gratis drankje. Ook dergelijke strategieën worden al ingezet. Zo lokt de Russische hoofdstad Moskou inwoners met gratis ijsjes naar de teststraat. En in april meldde de Hindustan Times dat gevaccineerden staafmixers of gouden neusknopjes kregen in de Indiase stad Rajkot.

Het Nederlandse ministerie van Volksgezondheid overweegt niet om naar financiële prikkels of andere beloningen te grijpen, aldus een woordvoerder. Dat zou ook niet nodig zijn, omdat de vaccinatiebereidheid onder Nederlanders relatief hoog blijkt. 

‘Minister Hugo de Jonge heeft steeds gezegd geen voorstander te zijn vaccinatiedwang of -drang’, vervolgt hij. ‘Het aanbieden van een (financiële) vergoeding of cadeau voor het halen van een prik past daarom ook niet binnen ons beleid.’