Direct naar artikelinhoud
Nieuws

Briefstemmen voorkwam lage opkomst, maar kabinet zet er toch een streep door

Het kabinet schrapt het briefstemmen uit de Tijdelijke wet verkiezingen covid-19. De wet, die op 1 juli afloopt, wordt wel verlengd tot 1 januari 2022. ‘We nemen het zekere voor het onzekere’, zegt demissionair minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66). Vervroegd stemmen blijft voorlopig wel mogelijk.

Briefstemmen voor de Tweede Kamerverkiezingen worden in maart geteld in de Utrechtse Jaarbeurs.Beeld ANP

Afstands- en hygiënemaatregelen gelden mogelijk dit najaar nog. Het betekent dat bij de herindelingsverkiezingen op 24 november, in tien gemeenten in Noord-Brabant en Noord-Holland, vervroegd stemmen tot de mogelijkheden behoort. 

Briefstemmen was de meest besproken nieuwe maatregel om de verkiezing voor de Tweede Kamer in maart veilig te laten verlopen. Alle 70-plussers, volgens het RIVM in zijn geheel een risicogroep, kregen de gelegenheid per post hun stem uit te brengen in de weken voorafgaand aan 17 maart. Van de 2,4 miljoen kiezers die daarvoor in aanmerking kwamen, brachten 1,1 miljoen mensen daadwerkelijk een briefstem uit.

Volgens een evaluatie van de verkiezingen, die Ollongren vrijdag naar de Tweede Kamer stuurde, is tussen de 4 en 6 procent van de door de briefstembureaus ontvangen stemmen ongeldig verklaard. Dat was nadat de procedure voor het openen van de enveloppen op het laatste moment nog was aangepast. Het exacte percentage is niet te bepalen, volgens de evaluatie, maar het betekent dat bijna een zetel (waarvoor 69 duizend stemmen nodig waren) aan uitgebrachte stemmen verloren is gegaan.

Jammer

‘Heel jammer’, zegt Ollongren tegen de Volkskrant. ‘Maar we hebben dit risico met open ogen genomen. We wisten dat de foutkans per definitie hoger is dan in het stemlokaal. We hebben er wel een ander risico mee voorkomen, namelijk dat het opkomstpercentage te laag zou worden.’ Dat was nu 78,7 procent, tegen 81,6 in 2017 en 74,6 in 2012. Eerder al zei Wim Kuijken, voorzitter van de Kiesraad, dat briefstemmen ‘niet de schoonheidsprijs verdient’. Het kabinet laat nu onderzoeken of in de toekomst briefstemmen op aanvraag mogelijk is, dus alleen voor mensen die dat willen.

Minder haken en ogen zitten er aan de ‘early voting’ die in de tijdelijke wet is opgenomen. Gemeenten hebben daar in maart positieve ervaringen mee opgedaaan. Reden voor Ollongren om het voorstel te doen de extra stemdagen in de permanente Kieswet op te nemen. Dat ontlast de woensdag, waarop het met name na 17 uur druk kan zijn in veel stemlokalen. Op maandag en dinsdag kunnen de stemlokalen wel eerder dicht: om 18 uur in plaats van om 21 uur. Mensen die eerder stemmen (12 procent van de kiesgerechtigden) komen niet ’s avonds, bleek in maart.

Op advies van de Kiesraad gaat ook het aantal volmachtstemmen dat iemand kan uitbrengen terug naar de oude situatie, van drie naar twee. ‘Het bleek in een lagere behoefte te voorzien dan ik zelf had ingeschat’, zegt Ollongren. Het aantal per volmacht uitgebrachte stemmen daalde zelfs licht, van 9,1 procent in 2017 naar 8,8 procent nu. Zodra vervroegd stemmen in de wet is geregeld, zou zelfs nog maar één volmacht per kiezer mogelijk moeten zijn.

Evaluatie

Uit de evaluatie blijkt ook dat kiezers zeer tevreden waren over de ontvangst bij de ingang van het stemlokaal door een lid van het stembureau. Mogelijk blijft die noviteit gehandhaafd. De personele bezetting is nauwelijks een probleem. Op de wervingscampagne voor nieuwe stembureauleden kwamen ruim 80 duizend reacties. Door de extra stemlocaties en het grotere aantal vrijwilligers (die een vergoeding krijgen) was de Kamerverkiezing wel veel duurder dan andere jaren. Gemeenten kregen ruim 51 miljoen euro extra, boven op de ongeveer 43 miljoen euro die verkiezingen normaal kosten.

‘We hebben verkiezingen georganiseerd in een uitzonderlijke situatie’, zegt Ollongren, ‘maar ik zie dit als een voorbeeld van hoe een crisis ook iets positiefs kan creëren. Neem de nieuwe vrijwilligers. Daaronder zijn veel jongeren, van wie velen hebben gezegd een volgende keer weer beschikbaar te zijn.’

Hoewel het kabinet demissionair is, wil Ollongren nog vernieuwingen in het verkiezingsproces in gang zetten. ‘We zijn terecht voorzichtig met veranderingen, maar enkele aanpassingen zijn wel nodig. En we weten uit ervaring dat die veel tijd kosten.’ De Kiesraad moet een zwaardere rol krijgen, de kandidaatstelling verloopt nu te rommelig en het grote stembiljet is velen een doorn in het oog. ‘Een badlaken’, noemt Ollongren het. Ze stelt voor de kandidatenlijst in het stemhokje te hangen. De kiezer brengt dan zijn stem uit met een klein stembiljet, dat ook elektronisch telbaar is. Digitaal stemmen is voorlopig nog een utopie.