Zolang Pieter Omtzigt zwijgt, houdt hij het CDA in gijzeling
De onderhandelaars kunnen in de Stadhouderskamer praten wat ze willen, maar zolang er uit Enschede geen nieuws komt, zit de formatie op slot. En Pieter Omtzigt is degene die de sleutel in handen heeft.
Al drie maanden zit het CDA-Kamerlid Omtzigt overspannen thuis. Al die tijd gaat het in Den Haag over weinig anders dan over hem. Vanwege Omtzigt staat de relatie parlement-kabinet ter discussie, vanwege hem zijn de notulen van de ministerraad vrijgegeven, vanwege hem komt minister-president Rutte komende week met zijn visie op de veranderingen in de Haagse bestuurscultuur die gewenst zijn. Wat die behelzen, heeft Rutte de afgelopen weken al laten doorschemeren. Voor het CDA zal het van cruciaal belang zijn te weten hoe Omtzigt over die nieuwe inzichten van Rutte oordeelt.
Omtzigt is tot dusver de grote onzekere factor in deze formatie. Zo lang hij zwijgt, verkeert elke volgende informateur of formateur in het ongewisse over zijn kans van slagen. Regeringsvorming zonder een blijk van goedkeuring uit Enschede lijkt een onmogelijk parcours. Zo cruciaal is de rol die hij de afgelopen maanden kreeg toebedeeld door zijn optreden in de toeslagenaffaire, en de daaruit voortkomende systeemkritiek over het functioneren van regering, parlement, media en uitvoeringsinstanties. Een rol die sinds hij thuis zit alleen maar groter is geworden.
Maar Omtzigt zwijgt, althans publiekelijk. Wel volgt hij de actualiteit op de voet en onderhoudt hij contacten. Renske Leijten, SP-Kamerlid en medestrijder in de toeslagenaffaire, spreekt hem regelmatig. Meerdere CDA’ers spreken hem geregeld. Marnix van Rij, interimvoorzitter sinds Rutger Ploum vanwege de verkiezingsnederlaag opstapte, laat weten ‘een heel goed contact’ te onderhouden.
Eenheid herstellen
Omtzigts inzichten over een nieuw sociaal contract speelden geen rol in de verkiezingscampagne van zijn partij. Hij zal daarover eerst met zijn eigen partij in het reine moeten komen, wil er voortgang in de formatie mogelijk zijn. De eenheid in de partij herstellen, dat is de voornaamste opdracht van Van Rij en diens helper, minister Ank Bijleveld, aangesteld als ‘buitengewoon adviseur van het bestuur’ en bovendien streekgenoot van Omtzigt.
Van Rij en Bijleveld zijn hun werkzaamheden begonnen met een afspraak met de twintig afdelingen die in april een brandbrief stuurden aan partijbestuur en fractie, met daarin de dringende oproep Omtzigt bij de partij te houden en in een volgende regering niet opnieuw met Mark Rutte in zee te gaan. Over een eventueel vertrek wordt gespeculeerd, al heeft Omtzigt zich nooit in die richting uitgelaten. ‘Omtzigt staat op het punt te breken met het CDA’, meldde het weekblad EW afgelopen weekeinde nog.
Van Rij wil dat koste wat kost voorkomen, partijleider Wopke Hoekstra zei al dat met de wensen van Omtzigt bij een formatie duchtig rekening zal worden gehouden. Over al dan niet met Rutte regeren, houden zowel Van Rij als partijleider Wopke Hoekstra wel een slag om de arm. In vrijwel elke denkbare coalitie speelt het CDA een rol.
Omtzigt of Rutte
De komende tijd willen Van Rij en Bijleveld overal in het land met CDA’ers in gesprek gaan – dat zal overigens meestal langs digitale weg zijn. Voor veel CDA’ers zal dan de kwestie worden teruggebracht tot een dilemma: Omtzigt of Rutte. De minister-president staat voor hen symbool voor het systeem dat stelselmatig de informatie achterhield waar het CDA-Kamerlid om bleef vragen. De keuze is dan tussen doorgaan op de oude voet of de inzichten van Omtzigt omarmen: meer dualisme tussen Kamer en kabinet, meer openheid, een overheid die dienend is.
Zo lang Omtzigt zwijgt, blijft zijn schaduw dreigend boven de formatie hangen. Wel is bekend hoe Ayfer Koç – mevrouw Omtzigt – naar de toestand kijkt. Ze twitterde na het openbaar maken van de notulen van de ministerraad dat het kabinet meer bezig is met beeldvorming dan met ‘de schrijnende situatie van gezinnen’. Eerder had ze Rutte de stuitende arrogantie van de macht toegedicht, en gezegd dat hij nooit het vertrouwen in de rechtsstaat kan herstellen. Het is niet heel gewaagd te veronderstellen dat wat Koç schrijft – ze is fractievoorzitter van het CDA in Enschede – ook iets van de opvattingen van haar man weerspiegelt.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie