Verzet tegen brexit kleurt de verkiezingen: zullen de Schotten een nieuw referendum eisen?

De schelvis is niet aan te slepen bij Stuart Mc­Auslan, visboer in de winkelstraat van Kirk­caldy. “Die gebruiken wij voor onze fish-and-chips. Ze zijn allemaal gevangen voor de Schotse kust, net als onze andere trots: de Schotse zalm. Zo zie je, wij redden onszelf best hoor, als we onafhankelijk zijn,” lacht hij.

Kirkcaldy is een voormalig industriestadje aan de Schotse oostkust, een uur boven de hoofdstad Edinburgh. Tot zo’n tien jaar geleden was dit een gerenommeerd Labourbolwerk, het was zelfs het kiesdistrict van oud-premier Gordon Brown. Langzaam maar zeker heeft de SNP er steeds meer terrein gewonnen, wat sinds de brexit in een stroomversnelling is gekomen.

‘Tegen onze wil uit de EU’

Ook McAuslan, die bij het vorige referendum over Schotse onafhankelijkheid in 2014 nog ­tegenstemde, is nu SNP-kiezer. “Schotten zijn veel socialistischer ingesteld, meer bereid om elkaar te helpen. Er zit nu een zeer rechtse, ­conservatieve regering in Westminster, die ons tegen onze wil uit de EU heeft getrokken. Dat vind ik vreselijk,” zegt hij, terwijl hij wat zalm op de weegschaal legt voor een klant.

“Er wonen in Schotland 5,5 miljoen mensen, daarmee zijn we kleiner dan Londen. Wij hebben arbeidsmigranten uit de EU nodig, zeker ook in de visindustrie. Dankzij de Engelsen en hun harde brexit hebben we nu geen vrij verkeer van personen meer. Daarom wil ik dat wij als klein land zelf kunnen bepalen hoe onze ­toekomst eruitziet.”

Even verderop voert David Torrance nog driftig campagne. Het SNP-parlementslid is geboren en getogen in Kirkcaldy en een plaatselijke beroemdheid. Automobilisten toeteren als ze hem zien en bij veel voordeuren krijgt hij een warm onthaal. Ook hangen op veel ramen ­posters met ‘Stem op David, stem SNP’.

Torrance verdedigt deze verkiezingen zijn ­zetel in het Schotse parlement, maar weet dat hij zich amper zorgen hoeft te maken. “Veel ­inwoners hier voelen zich in de steek gelaten door de regering van Boris Johnson. Sinds het brexitreferendum zien we een verdere verschuiving van kiezers die eerder nog tegen onafhankelijkheid waren. We moeten bij deze verkiezingen dus toeslaan: hoe meer stemmen op de SNP, hoe sterker we staan.”

Eens in een generatie

Het is voor de onafhankelijkheidspartij cruciaal dat ze in Schotland vandaag een absolute meerderheid halen. In 2011 zorgde zo’n uitslag ervoor dat de toenmalige premier David Cameron instemde met het vorige onafhankelijkheidsreferendum: er is dus een precedent. Daarnaast zou zo’n uitkomst aan Westminster laten zien dat de meerderheid van de Schotten stemt op een ­­partij die pleit voor afscheiding van het ­Verenigd Koninkrijk. Alleen wil premier Johnson er niets van weten. In 2014 zei de SNP immers dat zo’n referendum ‘eens in een generatie’ kan worden gehouden. “Bij mijn weten zijn we nog geen generatie verder,” zegt Johnson voortdurend.

Toch vinden veel Schotten een nieuwe volksraadpleging meer dan gerechtvaardigd, omdat door brexit de verhoudingen op hun kop zijn ­gezet. “Als Boris Johnson nee zegt tegen de ­democratische wil van de Schotten, dan ontstaat er een constitutionele crisis,” waarschuwt Torrance. “Dan zullen we tot aan de hoogste rechter strijden voor een nieuw referendum.”

Een illegaal referendum uitschrijven, zonder de goedkeuring van Londen, wil de SNP niet. “We weten wat er in Catalonië is gebeurd. Dat moeten we vermijden. Een referendum heeft ­alleen zin als het legaal is en internationaal wordt erkend,” zegt Torrance.

De SNP heeft er de afgelopen weken echter een tegenstander uit onverwachte hoek bijgekregen: voormalig partijleider Alex Salmond. Hij verloor zijn partijlidmaatschap na serieuze aantijgingen van seksueel wangedrag, maar werd na een langdurige rechtszaak vrijgesproken. Sindsdien is hij op oorlogspad om vooral het ­leven van de huidige partijleider Nicola Stur­geon zuur te maken.

Te voorzichtig

Salmonds partij Alba vindt dat de SNP niet hard genoeg op de onafhankelijkheidstrom slaat en probeert nu kiezers bij zijn oude partij weg te lokken. Roy Mackie is er zo een. Hij is ­onafhankelijkheidsactivist van het eerste uur en groot fan van Salmond. “Ik wil juist zo’n ­onwettig referendum. Alleen dan kunnen we de Engelsen onder druk zetten. De SNP is veel te voorzichtig.”

Hoewel Alba in de peilingen maar op een paar procent staat, zouden ze wellicht net het verschil kunnen maken tussen wel of geen absolute meerderheid voor de SNP. “Ik zie dat niet als probleem: hoe meer onafhankelijkheids­strijders in het parlement, hoe beter,” zegt ­Mackie. De SNP vindt echter dat het hun onderhandelingspositie tegenover Johnson zal verzwakken als ze minder dan 50 procent van de zetels halen.

Hoe dan ook staat er bij deze verkiezingen veel op het spel in Schotland. De onafhankelijkheidsdiscussie zou dan ook zomaar boven op de stapel van hoofdpijndossiers in Downing Street terecht kunnen komen.