VS pleiten voor vrijgeven patenten op coronavaccins om ontwikkelingslanden te helpen

‘We zijn voor het vrijgeven van patenten bij de WTO, we zijn voor datgene wat de voorstanders van het vrijgeven willen bereiken, namelijk betere toegang (tot vaccins, red.), meer productiecapaciteit en meer prikken in de arm’, aldus Katherine Tai, de handelsgezant van de Amerikaanse president, woensdag in een interview met het Amerikaanse persbureau Bloomberg.

Bijkomend voordeel voor Washington: Biden pakt de leidersrol terug die onder oud-president Donald Trump tijdens de covid-crisis is verwaarloosd. ‘Dit is een monumentaal moment in het gevecht tegen covid-19,’ reageert Tedros Adhanom Ghebreyesus, die als hoofd van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) herhaaldelijk heeft opgeroepen een voorstel van India en Zuid-Afrika de patenten tijdelijk aan de kant te schuiven, te steunen.  

Eigen bevolking eerst

Toen de productie van coronavaccins eind vorig jaar op gang kwam, kwam al snel het scenario uit waar de WHO al in een vroeg stadium van de pandemie voor had gewaarschuwd: rijke landen kochten in sneltreinvaart zoveel vaccins op, dat er voor de rest van de wereld weinig overbleef. De Verenigde Staten bijvoorbeeld zeiden ronduit eerst de eigen bevolking volledig te willen vaccineren, voordat Washington bereid was andere landen te helpen. China en Rusland sprongen in het gat door hun eigen vaccins overal in de wereld aan de man te brengen. Dat deden ze zo goed, dat ook India met vaccin-diplomatie begon. 

De Amerikaanse regering zag met lede ogen aan hoe Russische en vooral Chinese vaccin-diplomatie indruk maakte in Afrika, Latijns-Amerika en Azië. Ondanks dat Russische en Chinese vaccins zelfs doordrongen tot Europa -  Servië en Hongarije - en verschillende Europese lidstaten op de noodzaak hamerden een dam op te werpen tegen Chinese vaccin-diplomatie in Afrika, bleef de Europese Unie fel gekant tegen het opheffen van patenten om de productiecapaciteit op te schroeven. 

Zo bleef het mondiale Zuiden afhankelijk van Rusland, China en het Covax-programma, een initiatief van onder meer de WHO en hulporganisatie Gavi. Covax heeft tot doel dat eind dit jaar minstens 20 procent van de bevolking van de deelnemende landen is gevaccineerd, maar in het huidige tempo hebben de meeste Afrikaanse landen pas eind 2022 genoeg prikken gezet om de pandemie te kunnen keren. Wel doneren rijke landen inmiddels hun overtollige vaccins aan Covax, zodat de distributie van tientallen miljoenen vaccins aan armere landen wel op gang is gekomen. Maar de vaccinatie-kloof tussen het rijke en armere deel van de wereld groeit sneller dan de voorraad beschikbare vaccins voor Covax.  

Vrijgave van patenten

De pandemie is echter een internationale catastrofe, die slechts goed kan worden aangepakt als de hele wereld beschermd is, anders komt het virus door migratie en ander internationaal reisverkeer in al dan niet gemuteerde vorm toch weer binnen bij landen met een hoge vaccinatiegraad. ‘Er is een groeiend besef dat je niet ver komt als je alleen je eigen bevolking beschermt. De huidige productiecapaciteit voor vaccins staat nu op 3,5 miljard. Om zeventig procent van de wereld te vaccineren, is een capaciteit van elf miljard nodig’, aldus Ellen 't Hoen, expert op het gebed van intellectueel eigendom en geneesmiddelenbeleid. 

Vandaar dat de Wereldhandelsorganisatie (WTO) op voorstel van India en Zuid-Afrika de onderhandelingen heeft geopend over het heikele onderwerp van tijdelijke vrijgave van patenten. Tot woensdag  blokkeerden de VS het plan, samen met de Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk, Japan, Zwitserland, Brazilië en Noorwegen. 

Nu Biden van gedachten is veranderd, is er hoop dat andere dwarsliggers ook overstag gaan. 't Hoen verwacht dat de EU de VS volgt, evenals Japan. Bidens handelsgezant Tai waarschuwt dat het een lang en moeizaam proces is, voordat de WTO daadwerkelijk met stappen komt, omdat de Wereldhandelsorganisatie besluiten neemt op basis van consensus.  

Ook daarna is er een lange weg te gaan tot de productiecapaciteit daadwerkelijk is uitgebreid. Gezondheidseconoom Xander Koolman tempert de verwachtingen. ‘Het is niet op voorhand logisch dat het afschaffen van die patenten op de korte termijn - dan hebben we het over de komende maanden - leidt tot een stijging van het productievolume. Terwijl zo’n productiestijging wel is wat het hardst nodig is op dit moment,’ aldus Koolman.

Ellen 't Hoen zegt dat in Afrika, waar geen bestaande capaciteit voor het maken van vaccins voorhanden is, de kennisoverdracht traag zal verlopen. ‘Daar levert het opheffen van de patenten het komend jaar nog geen vaccins op, maar elders wel. Bangladesh, Vietnam, Zuid-Korea en Canada kunnen vrij snel aan de slag. In ieder geval zitten we nu op het goede spoor, al is er veel meer nodig dan alleen het intellectueel eigendom tijdelijk op te heffen.’

Samenwerking tussen de farmaceutische industrie, productiebedrijven en distributeurs bijvoorbeeld. De farmaceuten zelf wijzen tot dusver ieder voorstel de patenten vrij te geven uit commerciële overwegingen af. Ze zeggen bijvoorbeeld dat het vrijgeven van patenten niet leidt tot verhoogde productie, omdat het heel ingewikkeld is om coronavaccins te maken. Koolman: ‘Stel dat het patent van een mRNA-vaccin wordt vrijgegeven. Is dat dan een recept uit een kookboek dat je kunt namaken? Volgens de meeste mensen die in die industrie werken niet.’