Direct naar artikelinhoud
analyse

Ze is bevlogen, populair en helder. Wordt Annalena Baerbock de eerste groene Bondskanselier van Duitsland?

De Duitse Grünen hebben de 40-jarige Annalena Baerbock tot lijsttrekker verkozen. Ze is de eerste serieuze kanselierskandidaat in de geschiedenis van de partij. 

Annalena Baerbock tijdens een persconferentie.Beeld EPA

Met Baerbock dingt er toch nog een vrouw mee naar de opvolging van Angela Merkel als Bondskanselier. Niet namens de CDU, maar namens de Grünen, een partij die in de afgelopen twintig jaar een metamorfose doormaakte van een linkse, onderling verdeelde, protestpartij tot strak georganiseerde progressieve middenpartij met een sterke wens om te regeren.

‘Dit is een nieuw hoofdstuk voor onze partij, en als we het goed doen ook voor ons land’, zei Baerbock maandag, speculerend op regeringsdeelname. Ambitieuze woorden van een politicus die weet dat ze hoge verwachtingen moet waar maken. De Groenen, in het huidige parlement de kleinste fractie, staan in de peilingen tussen 20 en 23 procent, vlak achter de CDU/CSU. 

De strijd om het Grünen-lijsttrekkerschap ging tussen Baerbock en Habeck (51). In zekere zin was Baerbock van de twee de meest voor de hand liggende kandidaat, omdat de Groenen in hun statuten hebben opgenomen dat bij gelijke geschiktheid vrouwen voorrang hebben. Maar, zoals Habeck benadrukte in de rede waarmee hij Baerbocks kandidatuur inleidde: ze hebben het besluit samen ‘in goede harmonie’ en op inhoudelijke gronden genomen.

Baerbock heeft de ‘vrouwenkaart’ nooit publiekelijk gespeeld. Integendeel. Ze deed alles om af te komen van het beeld van ‘de vrouw naast Habeck’ dat aan haar kleefde nadat ze in 2018 als relatief onbekend partijlid tot voorzitter was verkozen naast Habeck, die bovendien meer bestuurlijke ervaring had. Habeck was minister van Landbouw en Milieu in de deelstaat Sleeswijk-Holstein en bekend als filosoof en schrijver. Baerbock was alleen Bondsdagslid.

Maar sinds 2018 lijkt de carrière van Baerbock op trampolinespringen, de sport die ze als tiener op semi-professioneel niveau beoefende: steeds hoger springt ze, met maximale krachtsinspanning. Of zoals dagblad Süddeutsche schreef: Al snel werd ze vaker dan Habeck uitgenodigd in talkshows, waar ze opviel door heldere formuleringen, zakelijke argumentatie, grote dossierkennis en soms subtiele zelfspot. Het zijn eigenschappen die corresponderen met die van Angela Merkel, met wie Baerbock het volgens de Duitse politieke pers goed kan vinden.

Kandidaat van een generatie

Toch gaat de in Duitsland nu al gevleugelde vergelijking van Baerbock als ‘nieuwe Merkel’ mank. Annalena Baerbock, geboren in 1980, bedrijft politiek namens een generatie – of in elk geval het hoog opgeleide, progressieve deel daarvan. Het is een generatie die in de hiërarchische Duitse politiek nog maar mondjesmaat tot leidinggevende posities is doorgedrongen. Een generatie ook die volwassen werd in het verenigde Duitsland, die vanzelf internationaal denkt (Baerbock woonde als scholier een jaar in de VS en studeerde in Londen), die streeft naar het combineren van carrière en kinderen, én gewend is aan het cultiveren van een publiek imago op sociale media.

De biografie van Annalena Baerbock valt samen met de geschiedenis van de Grünen. Beide werden geboren in 1980. Baerbocks vrijzinnig linkse ouders namen haar mee naar demonstraties tegen kernenergie, een van de strijdpunten waarvoor de Grünen werden opgericht. Waar de eerste generaties groene politiek bedreven om te schoppen tegen het establishment, is die van Baerbock van jongs af aan gewend deel uit te maken van dat establishment.

Sommige Grünen van het eerste uur herkennen hun eigen partij daarom niet meer terug, mopperen in de media over ‘Joschka’s brave kinderen’. Joscka Fischer was tussen 1998 en 2005 minister van Buitenlandse Zaken in de enige federale regering waarvan de Grünen tot nu toe deel uitmaakten, die van Gerhard Schröder (SPD). Fischer geldt als de vleesgeworden Mars door de Instituties, het voornemen waarmee de linkse rebellen van 1968 de politieke en maatschappelijke structuren wilden veranderen. Tijdens die mars veranderden Fischer en generatiegenoten van rebellen in pakkendragers – maar wel idealistische pakkendragers.

Oudere Groenen

Hoe idealistisch is Baerbock? Dat vragen vooral oudere Groenen uit de idealistische partijvleugel zich bezorgd af. Baerbock staat, meer nog dan Habeck, bekend als pragmatisch. Illustratief is het antwoord op een vraag  op een partijbijeenkomst in 2019. De vraag luidde hoe het nu moest met ‘de afschaffing van het kapitalisme’. ‘Voor mij is dat niet het doel’, zei Bearbock. ‘Zoveel tijd hebben we helemaal niet.’

Toch geldt Baerbock niet als typische machtspolitica. Haar optredens in de Bondsdag zijn bevlogen, over klimaatbeleid, over onderwijs en kinderopvang en over buitenlandpolitiek. In de oppositiebanken van de Bondsdag roepen de Groenen het luidst om een helder geformuleerde geopolitieke strategie, een hardere lijn naar China en Rusland. De partij is uitgesproken tegenstander van NordStream 2, de omstreden gaspijplijn van Rusland naar Duitsland door de Oostzee. In eventuele coalitieonderhandelingen met de CDU, wordt dat een harde noot om te kraken.

De Grünen als grootste partij van Duitsland is een schrikbeeld uit de 20ste eeuw dat in conservatieve kringen nog dagelijks wordt opgewarmd en uitgeserveerd met de waarschuwing voor ‘chaos’. Hoe diep dat vijandbeeld zit, blijkt uit het hoofdcommentaar dat maandag verscheen in Die Welt. De Grünen worden beschreven als ‘het tegenovergestelde van een liberale partij’, als ‘humorloos en onverdraagzaam’ en ‘door zichzelf ontroerde opportunisten die de wereld ritueel in goed en kwaad verdelen’.

Auto-industrie

Dat dit niet meer strookt met de werkelijkheid, is te zien in de 11 van de 16 deelstaten waar de Groenen meeregeren. In Baden-Württemberg, het hart van de Duitse auto-industrie, werd de groene minister-president Winfried Kretschmann vorige maand herkozen.

Dat CDU-voorzitter Armin Laschet de Grünen vorige week nog een ‘chaospartij’ noemde, is ronduit potsierlijk. Terwijl Laschet en zijn Beierse concurrent Markus Söder elkaar al tien dagen de tent uit vechten om het lijsttrekkerschap van de CDU/CSU, verliep bij de Grünen alles in goede vrede en buiten het zicht van de pers, zoals bij de christen-democraten in betere tijden.

Kan de partij onder leiding van Baerbock de positie in de peilingen verzilveren, dan is zij vrijwel zeker van regeringsdeelname, in een coalitie met de CDU of met de SPD en de liberale FDP. Maar zover is het nog lang niet. Of, zoals Baerbock tijdens de bekendmaking van haar kandidatuur zei: ‘Toekomst is niet wat gewoon gebeurt. We hebben het zelf in de hand.’