Milieutoezicht op bedrijven functioneert niet

De diensten die in Nederland controleren of bedrijven zich aan de milieuregels houden, functioneren niet goed. Dit leidt tot onnodige milieu-, gezondheids- en economische schade.

Dit concludeert de Adviescommissie Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving in een rapport over deze zogeheten omgevingsdiensten. Het rapport gaat donderdagmiddag naar de Tweede Kamer.

De commissie onderzocht in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) het vergunningsverlening, toezicht en handhaving stelsel waarin 29 omgevingsdiensten functioneren. Deze instanties controleren onder meer of bedrijven niet te veel giftige stoffen uitstoten en of ze de juiste vergunningen bezitten voor de verwerking van bijvoorbeeld chemicaliën.

De commissie schetst in haar advies een ontnuchterend beeld van de diensten. Ze zouden vaak niet „onafhankelijk” genoeg zijn en zich laten beïnvloeden door gemeenten, provincies en bedrijven. „De commissie constateert rolonzuiverheid en belangenvermenging door het ontbreken van een heldere scheiding van verantwoordelijkheden.”

Jozias van Aartsen, voorzitter van de adviescommissie: „Inspecteurs wordt gevraagd of ze niet wat minder streng kunnen handhaven, omdat een bedrijf bijvoorbeeld een belangrijke economische rol heeft in een gemeente en er veel mensen werken. Dan moet de omgevingsdienst zijn poot stijf kunnen houden.” 

Schade

De adviescommissie kan niet aangeven hoeveel schade door gebrekkig functioneren van de diensten ontstaat, omdat ze slechts vijf maanden de tijd had voor haar onderzoek, schrijft ze. Onderzoek van de Inspectie Leefomgeving en Transport, toezichthouder van Infrastructuur en Waterstaat, toonde eerder dat jaarlijks voor minstens 220 miljoen euro aan schade ontstaat doordat ten onrechte vergunningen worden verleend aan bedrijven die werken met chemische stoffen. Van Aartsen vermoedt „dat de werkelijke schade veel hoger” is.

Lees ook Ministerie hield rapport over falen ruimtelijke ordening tegen

In 2014 is een leidraad ingevoerd die ervoor moet zorgen dat omgevingsdiensten op dezelfde manier controleren, handhaven en toezicht houden. Maar van deze Landelijke Handhavingsstrategie is nog weinig terechtgekomen, volgens de commissie. De aanpak van de diensten verschilt nog vaak. Zo kan het voorkomen dat een varkensboer die te veel giftige stoffen uitstoot in het ene deel van het land een boete krijgt en elders niet.

Ook is het niveau van de inspecteurs vaak onvoldoende. Het ontbreekt inspecteurs aan „specialistische technische en juridische kennis”. Er is één omgevingsdienst met een „goed opleidingsinstituut”, zegt Van Aartsen. Hij vindt dat extra geïnvesteerd moet worden in opleiden en „bijspijkeren” van inspecteurs.

Verder ontbreekt het de meeste omgevingsdiensten aan overzicht. Het merendeel houdt niet bij op welke bedrijven zij toezicht houden of kon de adviescommissie hierover geen inzicht bieden. Ook andere data, bijvoorbeeld over hoe vaak bedrijven worden geïnspecteerd, hoeveel overtredingen worden begaan en hoe daarop wordt gehandhaafd, ontbreken.

‘Verbijsterend’

De Algemene Rekenkamer publiceerde eind januari een zeer kritisch onderzoeksrapport over twee systemen waarmee onder meer de omgevingsdiensten werken. De opgeslagen gegevens zijn van „slechte kwaliteit”, meldt de Rekenkamer. De informatie bevat vaak fouten. Handhavers voeren onvolledige data in. En veel omgevingsdiensten wisselen geen informatie uit via de systemen, terwijl ze daar wettelijk toe verplicht zijn.

„Verbijsterend” zegt Van Aartsen. „Hoe kun je nou goed handhaven als je niet weet wat je collega’s elders in het land doen?”

De aanpak van milieucriminaliteit staat te laag op de agenda, vindt de adviescommisie, ook bij Openbaar Ministerie en politie. „Eerdere bestuurlijke afspraken over de beschikbare fte's (400) voor milieutaken bij de politie worden in de praktijk niet nagekomen.”

De Algemene Rekenkamer doet nu onderzoek naar de effectiviteit van de aanpak van milieucriminaliteit en milieu-overtredingen. Voor dit onderzoek bekijkt ze vijfhonderd casussen van grote chemische bedrijven. De uitkomsten worden medio dit jaar verwacht.