Direct naar artikelinhoud
In Den Haag wordt een zorgmedewerker gevaccineerd met het AstraZeneca-vaccin, begin vorige maand.Beeld ANP
Filosofisch EfltalCoronavaccins

Een vaccinatiebewijs is geen moreel dilemma, maar een uitstekend idee

Het plan van Sigrid Kaag (D66) om mensen met een vaccinatiebewijs meer vrijheden te geven stuit op veel politieke weerstand. Onterecht, vindt het Filosofisch Elftal. “Dit is geen moreel dilemma, maar een uitstekend idee.”

Mensen die gevaccineerd zijn, moeten met een vaccinatiebewijs meer vrijheden krijgen, vindt D66-lijsttrekker Sigrid Kaag. Nederland kan daarbij een voorbeeld nemen aan Israël, waar dat al het geval is. Kaag pleit ervoor om ‘de vrijheid te omarmen die het vaccineren kan brengen, ook als dat tijdelijke maatschappelijke tweedeling met zich meebrengt’. Horeca, onderwijs, winkels en voetbalstadions kunnen zo eerder open. Voor mensen die nog wachten op een vaccin, moeten gratis sneltesten komen. Het kabinet staat zeer afhoudend tegenover het idee, vanwege de ongelijke behandeling die het met zich meebrengt.

Valt het te verantwoorden om mensen die gevaccineerd zijn meer vrijheden te geven? Of kan dergelijke ‘vaccinatiediscriminatie’ niet door de beugel?

Bas Haring, filosoof en bijzonder hoogleraar publiek begrip van de wetenschap aan de Universiteit Leiden,  is het eens met Kaags voorstel. Dat haar tegenstanders discriminatie aandragen als reden om dit niet te doen, vindt hij een zwak argument. “Discriminatie is heel verstandig, tenzij het op oneigenlijke grond is. Als je zegt: jij mag niet opereren, want jij bent een vrouw en we willen niet dat vrouwelijke chirurgen opereren, dan is dat een oneigenlijke reden. Maar als je zegt: jij hebt geen geneeskunde gestudeerd, dus jij mag niet opereren, dan is dat compleet legitiem. Discriminatie is pas een probleem als er geen relatie bestaat tussen het onderscheid dat je maakt en het criterium dat je hanteert voor dat onderscheid. Maar dat is nu niet aan de hand. 

Mensen die niet gevaccineerd zijn, kunnen een gevaarlijk virus verspreiden, dus ontnemen we hun bepaalde vrijheden tot ze dat wel zijn. Het woord ‘discriminatie’ heeft een negatieve ondertoon, maar die is in dit geval onterecht: we maken onderscheid om anderen te beschermen. Dit type discriminatie passen we vaker toe in onze maatschappij. Zo mogen jongeren van zestien hun rijbewijs nog niet halen, omdat de kans dat zij ellende op de weg veroorzaken groter is. Er zijn natuurlijk ook 16-jarigen die dat niet zouden doen, maar toch vinden we dit criterium acceptabel.”

“Iedereen snakt naar meer ruimte”, reageert Paul van Tongeren, emeritus-hoogleraar ethiek in Nijmegen en Leuven. “Op het moment dat de meest kwetsbaren – die ook het meest voorzichtig moeten zijn – beschermd zijn dankzij vaccinatie, waarom zou je ze dan niet die vrijheid geven? Dit lijkt me geen moreel dilemma, maar een uitstekend idee. De Gezondheidsraad ziet geen juridische bezwaren. Bovendien benadrukt Kaag de combinatie met gratis sneltesten: opa die net gevaccineerd is kan dan uit eten met zijn kleinkind dat net negatief getest is. Daardoor is van verschil in vrijheden eigenlijk geen sprake. Niet iedereen die een vaccin wil, kan dat tegelijk krijgen, dat is simpelweg fysiek onmogelijk. Dus ja, de een is eerder aan de beurt dan de ander. Maar om daarom over ongelijke behandeling te spreken, is overdreven. Dan word ik ook ongelijk behandeld omdat het begin van de straat eerder zijn post krijgt dan ik. En laten we ook niet vergeten dat het iets tijdelijks is: het is een kwestie van maanden voordat iedereen de mogelijkheid heeft om zich te vaccineren. Ik ben verbaasd dat Kaag op zoveel politieke weerstand stuit.”

Haring: “Het kabinet vreest dat het belonen van vaccinatie neerkomt op indirecte vaccinatiedwang. Wie niet vaccineert, is in het nadeel. Mij lijkt dat geen probleem. Uiteraard is lichamelijke integriteit van groot belang. Maar burgers worden ook regelmatig aangezet tot het gebruik van medicijnen, of aangemoedigd om bepaalde producten wel of niet te eten. De overheid laat dat ook gebeuren. Daarnaast is het vaccin niet verplicht. De wetenschap heeft bewezen dat het veilig is, maar als iemand zijn eigen ideeën erop nahoudt, is daar ruimte voor. Dat daar consequenties aan verbonden zijn, lijkt mij logisch.”

Van Tongeren: “Er wordt gedaan alsof vaccinatie bevorderen uit den boze zou zijn. Maar het is helemaal niet verkeerd als een overheid probeert om overtuigingen over te brengen op de bevolking, mits openlijk, en democratisch gelegitimeerd. Met subsidies stimuleert de overheid ook allerlei zaken, bijvoorbeeld een minder schadelijke omgang met de aarde. Deze angst van het kabinet zal te maken hebben met het grotere probleem van vaccinweigeraars. Denk aan de eerdere discussie over ouders die hun kinderen niet willen laten inenten, maar wel naar de crèche willen brengen. Het verschil is dat die ouders wel toegang hadden tot het vaccin. Nogmaals: met sneltesten kan de wachtperiode overbrugd worden. Daarnaast is het feit dat jij wat langer op extra vrijheden moet wachten, nog geen reden om een ander die vrijheden te ontzeggen.”

Haring: “Nou, dat gezonde jongeren het langst moeten wachten op vaccinatie, vind ik het enige sterke argument tégen Kaags plan. Jongeren worden nu al dubbel gepakt: ze moeten zich inhouden voor de kwetsbaren, terwijl dat voor deze groep extra moeilijk is. Vervolgens moeten ze in hun werkende leven opdraaien voor alle kosten die nu gemaakt worden. Het idee dat je jongeren eerder vaccineert om ze meer vrijheid te gunnen, hoe contra-intuïtief dat ook klinkt, vind ik het overwegen waard.”

Van Tongeren: “Jongeren lijden inderdaad onder de pandemie op een manier die voor ouderen niet geldt. Maar we moeten ook niet overdrijven. Deze gelijkheidsprediking moet geen schaamlap worden voor de gigantische ongelijkheid die we in de samenleving accepteren. Er is sprake van een enorme sociale en economische ongelijkheid; de rijkste tien procent van Nederland bezit bijna zeventig procent van het vermogen. Er lijkt in de politiek sprake te zijn van een soort syndroom, waarbij iets kleins heel sterk wordt bekritiseerd, om niet te laten zien dat je het in het groot gewoon maar laat gebeuren. Vanuit een politieke hypercorrectheid wordt gesproken over ‘vaccinatiediscriminatie’, terwijl er genoeg werkelijke vormen van discriminatie en ongelijkheid zijn om het over te hebben.”

In het Filosofisch Elftal legt Trouw een actuele vraag voor aan twee filosofen uit een poule van elf.

Lees ook:

Kaag wil meer vrijheden voor gevaccineerden - en bekritiseert daarmee haar eigen kabinetsbeleid

D66 gaat de campagne in met stevige kritiek op het coronabeleid. De samenleving kan sneller open, vindt lijsttrekker Sigrid Kaag.